Ru
12:30 / 01 Dekabr 2019

“Bu hava Alim Qasımovu heyrətləndirdi” – Cənubun məşhur aşığıyla MÜSAHİBƏ

5447

NİYƏ AŞIQLAR DƏDƏ QORQUTDAKI ŞEİR PARÇALARINA MÜRACİƏT ETMİR?


Noyabrın 14-ü saat 19-da Heydər Əliyev Sarayında tanınmış Cənublu aşıq Çingiz Mehdipurun rəhbərlik etdiyi “Dalğa” qrupunun konserti oldu. “Arazın səsi” adlanan konsertdə həm şimallı, həm cənublu ifaçılar birgə səhnəni bölüşdülər. Konsertdə saz, muğam və xalq musiqisinin sintezindən ibarət maraqlı nömrələr ifa olundu. Söz və musiqi tariximizi uğurla yaşadan Təbrizin məşhur “Dalğa” musiqi qrupu Dr. Çingiz Mehdipurun rəhbərliyi ilə “Arazın səsi” adlı konsertin yaddaşlarda unudulamz iz buraxdığını da qeyd edənlər az deyil. Çingiz bəy elmi fəaliyyətini də sürdürür, aşıq sənəti, onun özəlliyi ilə bağlı bir neçə kitabın da müəllifidir. İndiyə kimi xarici ölkələrdə saysız- hesabsız konsertlər verib. Konsertdən sonra qonağımız olan Çingiz Mehtuburla bir söhbət etdik. Ümid edirəm ki, onun da sazla, aşıq sənəti ilə bağlı fikirləri oxucuların diqqətini cəlb edəcək:

- Çingiz bəy, xoş gəlmisiniz.

- Təşəkkür edirəm. Mən əslində Güneyin sərhəddə yaxın yerindənəm. Mincivandanam. Elə o tayın da Mincivanı, Xudafərini var, bu tayın da. Mən uşaq yaşlarımdan təhsil ardınca Tehrana getdim. Bu həm təhsilimlə, həm də işimlə bağlı 15 ilimi aldı. O zamanlar dolanmaq da çətin idi. Xüsusən, sərhəd bölgələri boyunca, siz də görmüş olardınız, səfalət və kasıblıq hökm sürürdü. İşıq, qaz yox , televizor yox, müasir texnologiya yox. Yaşadığımız yerlərdə evlər uçuq - sökük və ibtidai evlər idi. Təhsil almaq da elə asan deyildi. Məktəb nə gəzirdi, azdan - çoxdan kimin imkanı çatırdısa, gedib başqa yerlərdə, Tehranda, Kəlheybərdə təhsil alırdı.

Həm imkansızlıq idi. Həm də o vaxtlar hər adam məktəbə o qədər önəm vermirdi. Əsas o idi ki, işin, dolanışığın olsun. Savadın olub-olmaması o qədər vacib deyildi. O vaxtlar kəndlər pis gündəydi. Orada yaşamaz da zülm idi. Ancaq az-çox irəliləyiş şəhərlərdə olurdu. Siz ki bu taydan görmüsünüz o yerləri.

- Siz o illərdə, sovet dövründə o taydan bu taya heç baxmısınızmı?

- O qədər baxmışam ki. Çooooox, lap çox. Bu taydakı texnologiyanı da görürdük.

- Bu taya ilk dəfə nə vaxt gəldiniz?

- Hardasa 22 il bundan əvvəl.

- Gəldiyinizdə xəyalınızda olan Azərbaycanı gördünüz, yoxsa pərişan oldunuz gəlməyinizə?

- Vallah, o taydan bu taya illərlə həsrətlə baxmışıq. Ancaq bunu da deyim ki, o taydakı soydaşlarımızın çoxu sovet sistemini sevənlər idi o zaman.

- Yəni sosializmi istəyən, kommunizm aşiqləri.

- Elədir. Onlar hamısı o zamanlar düşünürdülər ki, bəlkə bu əqidədə olmaqla, nə vaxtsa bu tayla birləşə bilərik. Bu duyğu – düşüncələrlə illərlə yaşadıq. Düzdü, bura gəlməmişdən əvvəl də Güneydə buranın bir çox tanınmış adamları, şairləri, alimləri ilə görüşülərimiz olmuşdu. 1992-ci ildə rəhmətlik Zəlimxan Yaqubla, Sabir Rüstəmxanlı ilə görüşümüz olmuşdu.

- Siz o vaxt bu taya hansı statusla gəlmişdiniz? Gəzməyə görməyəmi, ya konsert verməyə?

- Yox, konsert verirdik. O vaxt İran İnqilabının ildönümüylə əlaqədar İran hökuməti burda konsert təşkil etmişdi. Bizi də bura dəvət etmişdilər. O tədbirləri də o vaxt burda aparan rəhmətlik Zəlimxan Yaqub idi.

- Bəs bura gələndə ilk təəssüratınız necə oldu?

- Bakının bu küçələriylə gedəndə mənə elə gəlirdi, nə vaxtsa buralarda olmuşam. Mənə o qədər doğma gəlirdi. Elə bilirdim illər boyu elə bu küçələri dolaşmışam. Hətta o vaxtı Zəlimxan müəllimlə şəhərdə gəzəndə ona da dedim bu küçələr bilmirəm niyə mənə bu qədər doğma gəlir.

- Belə baxıram , Zəlimxan müəllimi çox istəyirmişsiz?

- Zəlimxan Yaqubla bizim birinci dostluğumuz elə Təbrizdən başladı. İlk görüşümüzdə bir saz o götürdü , bir saz da mən. Orda bu ifadələri işlətdi: “ Bu xalqı bir birindən necə ayırmaq olar. 200 ildən çoxdur torpaqlarımız ayrıdı, 70 il də Sovet İran sərhədiylə ayrılıq düşdü. Ancaq bu gün Çingizlə hərəmiz bir saz götürüb üz-üzə gələndə mənə elə gəldi ki, bizi kimsə ayırmayıb. Biz elə bir yerdə olmuşuq”. O zaman Zəlimxan müəllimdən sonra Sabir Rüstəmxanlı ilə də görüşlərimiz oldu. Sağ olsun, Sabir müəllim elə o vaxt da 1-2 dəfə məni videoya da çəkdi.



- Axırıncı dəfə nə vaxt gəldiniz bu taya?

- 2 ay olar. Konsertə gəldim. Həm də gedib-gəlirəm da. Orda aşıq məktəbim də fəaliyyət göstərir.

- O məktəbinizlə bağlı bəlkə bir az məlumat verəsiniz?

- Əslində bizdə bütün musiqi növləri tədris edilirdi. Ancaq mən üstünlüyü doğrusu, vermişəm saza. Həm də sazla bağlı o məktəbi açmışdım. İndi 400-ə kimi tələbəmiz var. Məktəbin də adı ”Rövşən Musiqi Məktəbi” dir. Rövşən adını da Koroğlunun adından götürmüşük.

- Niyə birbaşa Koroğlu adını götürmədiniz?

- Yəqin ki qoymayacaqdılar. Rövşəni də bilmirdilər. Biz istədiyimizi elədik da. Koroğlu olsaydı, alınmayacaqdı.

- Dərsləri hansı sistemlə keçirsiniz: müasir tədris formasındamı, yoxsa dədə-baba qaydasıyla olan ustad - şəyir üsuluyla?

- Mən ilk dəfə saza not yazmaqla başlamışam. Sonra o kitabı çap etmişəm. Saza ilk notu yazan mən olmuşam. 2012-ci ildə Elmlər Akademiyasının Folklor İnstitutunda Muxtar müəllim gilin vasitəsi ilə çap
olunubdur. Mən sazın ifası ilə bağlı metodik vəsait yazmışam. Biri var havaları yazmaq, bir də var sazın metod. Metodu ilk dəfə mən yazmışam.

- Ora gələcəyik. Bax, bu saz nədi? Bir az ondan danışaq. Türk milləti nədən bu alətdən yapışdı?

- Bütövün hələ demirəm, saz, bizim xalqımızın tarixinin bir hissəsidir. Niyə? Bir dəfə Hollandiyada konsertdə bir solo ifa elədim. “Hicran Kərəmi”ni çalırdım. Orda bir Avropanın məşhur musiqi bilicisi vardı, Bipinq adında. Çoxlu da musiqiçilər vardı və hər kəsə 2-3 dəqiqə vaxt ayırmışdılar. Yalnız mən ifa edəndə xahiş etdilər ki, bir daha ifa edim. O qolumdan yapışıb dedi ki, mən bilmirəm kimsən, hardan gəlmisən, ancaq siz bu alətdə ifa elədikcə mən hiss elədim ki, sizin gəldiyiniz o yerlərdə yaşayan insanlar olduqca çox əzab-əziyyətdə, kasıblıq içində yaşayırlar. Mən o vaxtı o böyük səhnədə anladım ki, bir milləti tanıtmaq üçün gərək bir qalın kitab yazardın. Oxuyardılar səni tanıyardılar. Ancaq 3-4 dəqiqəlik bir musiqi parçası ilə bir millətin necə bir durumda olduğunu çatdıra bilmişdim. Hər kəs məni ayaqda alqışlayırdı. Təkrar xahiş elədiklərində, bir də “Ruhani” havasını ifa elədim.

- Misiqi məllimisiniz. Olubmu ki, hansısa Aşıq havasında yarımçıqlıq hiss eləmisiniz? Yaxud da siz belə yarımçıq qalmış havaları, havacatları tamamlamaq istəmisiz?

- Olub, olub... Əsas işim elə budur.

- Hansılarının adlarını deyə bilərsiniz?

- “Mansırı”, “Məmməd Bağırı”, “Çəqai “ də deyirlər, saymaqla qurtarmaz. Əsasən belə havaların üzərində işləyirəm.

- Belə deyək da , həm də bərpaçılıq işlərini görürsünüz?

- Bəli, ehya edirəm, dirildirəm, can verirəm havaya. Məsələn, “Mansırı “ havası bu xalqın yas törənindən doğulan bir musiqidir. Onun üzərində oturub işlədim. Bir gün Alim Qasımov Təbrizdəydi. Elə oldu Marağa şəhərində bir alim vardı, onun görüşünə getdik. Yolda bu havanı açdım dinlədi. 2 saat o yana, 2 saat bu yana Alim müəllim bu havanı təkrar - təkrar eşitdi. Sözü də bu oldu ki, mən indiyə kimi bu əzəmətdə, gözəllikdə musiqi eşitməmişəm.

- Sizə bir sualım var.

- De

- Niyə Azərbaycan aşıqları indiyə kimi “Kitabi Dədə Qorqud” dastanlarındakı şeir parçalarına müraciət etmədilər, edə bilmədilər? Bütün oxuduqları parçalarda mətnlərin ölçüsü qoşma, gəraylı, təcnis, divani, bayatı ölçüsü üzərindən şəkilləndi? “Dədə Qorqud”dakı şeir parçalarına müraciət etmək olmazdımı? O boyda dastanda o boyda möhtəşəm şeir, söz örnəkləri varsa, demək o sözlərin də musiqiyə yansıya biləcək tərəfləri vardır. Elə biləsən türkün sazına bu mətnləri yaxın buraxmaq istəmədilər?

- Mən öz düşüncəmi deyirəm, görünür, bir zamanlar “Dədə Qorqud” dövrü olub. Sonra da 15-16-cı əsrdən, Səfəvi dövründə aşıq musiqisində də müasirləşmə getdi. Yəni ozanlaşma aşıqlıqla əvəz olundu. Həm də o zamamlar belə bir düşüncə gəzirdi ki, aşıqlar üzə çıxandan sonra ozan bir məclisə gələndə qoymurdular ki, yəni bunlar yanşaqdılar, onlar çox danışandırlar.

- Məncə, qurd keçinin nəyini yeyib ki. Yenə də gec deyil. Siz həm aşıq musiqisinin bilicisi, onun tədrisiylə məşğul olan insan, həm də ifaçılığı mükəmməl bilən bir sənətkarsız. Bəlkə, yenidən başlamaq olar nəyisə? Bir şeir parçası deyim, ritminə, intonasiyasına fikir verin: “Qanı (hanı) dediyim bəy ərənlər, Dünyaya mənim deyənlər. Əcəl aldı, yer gizlədi, fani dünya kimə qaldı. Gəlimli-gedimli dünya, son ucu ölümlü dünya”. Bu parçanı sazda oxumaq, bir havaya salmaq olmazmı? Burdan bəlkə də 10-15 hava çıxarmaq olar.

- Bal kimi. Yüz faiz sizinlə razıyam.



- Çünki genetik kod baxımdan burdakı ritm hər cür manevr eləməyə imkan verir. Çünki ritm bizimdir. İndi sənətin hər sahəsində orta əsrlərə doğru dönüş var. Saz musiqisi sanki bir yerdə ilişib qalıb. Tıxac var. Hamı eyni havanı, havacatı ifa edir. Bununla da işini bitmiş sayır. Axı bu sazda da bir irəliləyiş lazımdır. Dınqıldatmaqla bir şey olmaz axı. Sənətin qarşısı açılmalıdır hər sahədə. Eləcə də sazda. Olmazmı?

- Niyə olmaz? Siz dediyiniz kimi, olar. Mən özüm də aşıq ailəsində böyümüşəm. Əmim də aşıq olubdur. Aşıqlar toylara gələrdi. O zamanlar xalq savadlı deyildi. Bir aşıq 20 dastan danışardı. Bir dastan elə nə qalınlıqda kitab eləyir. O ustad-şəyird ənənəsini davam elətdirən bu aşıqlara ustadları çox şey öyrətmişdilər. Xalq da onlardan tərbiyə alırdı. Mənim nə atam, nə babalarım öz dilimizdə , türk dilində, indiyə kimi nə yazmışıq, nə də oxumuşuq. Biz bu dilimizi yaşatdığımız üçün əvvəlcə analarımıza, sonra da aşıqlarımıza borcluyuq ki, o dastanları el- el, oba-oba gəzib danışaraq dilimizi yaşadırdılar. İndi problem deyirik var. Bir adam ürəyi istəyirsə, gedib “Əsli və Kərəm” dastanını alıb oxuyur, sonra kitabı qatlayıb qoyur bir yerə.

- Bilirsinizmi niyə olmur? Həm də sual kimi səsləndirəcəm. Sənətin qarşısı alınmamalıdır. Onu kimsə almır, mane olmur. Heç bir diktatura, rejim, sistem, şəxsiyyət buna mane ola bilmir və bilməz. Məncə, sənətin anasını ağlar günə qoyan, inkişafına əngəl olan, hər sahədə sənətin o sahəsiylə məşğul olan şəxslərdir, yaradıcı şəxslər. Necə? Bəlli bir dövr var. O dövrü sənət baxımından, yaradıcılıq müstəvisində görmür, görə bilmir. “Koroğlu” dastanını 100-200 ildir ki, eyni dillə, templə, çizgilərlə və vaxt intervalıyla danışılır. Əgər aşıqlar “Koroğlu”nun hansa, məsələn, “İstanbul səfəri”ni danışarkən nəyə görə dövrə, zamana uyğun olaraq yaradıcı gedişlər etmirlər? O aşıq o dastanı öz yozumuyla, 21-ci əsrdə parçalanmış bir yurdun fonunda, taleyi müstəvisində yanaşsa, heç bir problem olmaz. Nədən əlavələri olmur, nədən yaradıcı adam dastana özündən nələrsə vermir? Sadəcə düyməsi basılan makina kimi əzbərlədiklərini danışmaqla iş bitmir. Bir az hərəkət eləmək, çaba göstərmək lazımdır. Guya, siz bu dediklərimiz yönündə bir addım atsaydıınz, kim qarşı gələ bilərdi...

- Sizlə həm razıyam, həm də razı deyiləm. Qeyd edim ki, təfəkkürlər fərqlidir. Məsələn, deyirəm ki, Aşıq Qərib 3 aylıq yolları 3 gündə gəldi. Buna əfsanə kimi baxır adamlar. Bu günün insanının belə şeyləri dinləməyə dözümü çatmır və bəlkə də ironiya edir. Acaq mənim dastanlarımızı yaşatmağımızla bağlı özümün fikirlərim var. Əvvəl bir aşıq rəqs eləməyi də, çalmağı da, oxumağı da, şeir deməyi, dastan danışmağı da, aktyorluğuna kimi bacarırdı. İndi düşünün ki, əvvəllər gözün bir həkimi olardı. İndi gözlə bağlı saysız hesabsız mütəxəssisə müraciət etməlisən. Eləcə də, aşıqlıq sənətində. Baxırsan ki, əvvəl rəqs edən bir aşıq bu gün özünə elə bir rəqs məktəbi açıb ki, orda bütün rəqslər mükəmməl öyrədilir və icra edilir. Yəni adamlar istəmirlər ki, bir aşığın obrazında bu gün Koroğlunu, Nigarı, Kürdoğölunu, Keçəl Həmzəni, dəliləri görsünlər. Adamlar istəyir ki, bunların hamısını ayrı ayrılıqda görsün.

- Yəni yeniliyə açıq olmaq lazımdırmı?

- Bəli, təkmilləşmə olmalıdır. Baxın, Üzeyir bəy, iki möhtəşəm əsərində aşıq yaradıcılığına müraciət edib.

- Bax, görürsünüzmü, Üzeyir bəy təkmilləşməni hardan istifadə edərək apardı. Görürsünüzmü, aşıq musiqisindən yaxşı mənada Üzeyir bəy hardasa, yaradıcı istifadə elədi. Siz də digər yönlərdən sazda, aşıq sənətində təkmilləşmələr, yeniləşmələr apara bilərsiniz də.

- Bu işləri mən edirəm elə.

- Əgər bu işləri görürsünüzsə, həqiqətən böyük adamsınız.

- Siz buyurduğunuz kimi mən o işləri edirəm. Hətta artığını da edirəm. Ancaq bilirsiniz ki, bu işlər təkcə bir adamın gücündən asılı olan işlər deyil. İtaliyanın əsas musiqisi vokal opera musiqisidir. Konsert olanda, bu musiqi ifasında bir də görürsən ki, dinləmək üçün ön cərgədə prezidenti, müavinləri və digər nazirlikləri təmsil edən insanlar oturub dinləyir. Görürsünüz ki, deputatları da müəyyən cərgədə oturublar. Bu məsələlər elə-belə deyil. Saz da deyim ki, mədəniyyətimizin həm əsli, həm də bir hissəsidir. Saza da dayaq olmalıdır. Məsələn, bu yaxınlarda konsertimiz oldu. Orda az adam vardı. Mən bundan narahat olmadım. Mən bilirəmki, saz, saz havaları küçə-bazar musiqisi kimi deyil ki, səsləndirəsən, hamı gələ. Hamı da bu musiqini başa düşə. Guya bu gün bizim xalqımızın neçə faizi Nizamini anlayır, dərk edir.

- 1 faizinin bildiyini zənn etmirəm. Hətta məşhur ədəbiyyatşünaslar, yazarlar var ki, cild-cild əsərlər yazıblar. Adam baxıb az qalır dəli olsun. “Xəmsə”ni tərcümə edən yazarlar “Xəmsə”nin mahiyyətini belə açıq şəkildə bilmirdi. Nəsimini bildikləri ortadadır. Üstəlik də 1 ildir düşüblər üstünə yazığın, hər gün orda tədbir, burda tədbir. Nəsimiyə nə tədbir olacaq ki, bu günün öz Nəsimiləri var ki, acından ölürlər. Kirayədə can çəkişirlər. Şəhərə çıxmağa pulu yoxdur cibində. Evə bəzən çörək alıb aparmağa quruşu olmur. Bunları düşünmək lazımdır. O zaman Nəsimi də yaşayacaq, Füzuli də, S.Vurğun da. Nəsiminin mahiyyətini ortaya qoyacaq bir cümlə oxuya bilmədim bu ilki Nəsimiylə bağlı propoqandaçılıqda...

- Mən də o fikirdəyəm. Belə üsullarla kimlərisə yaşatmaq mümkün deyil əsla.

- Baxın. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini araya-ərsəyə gətirən bir qrup insan olub. Amma bu gün danışanda 100 il əvvəl sanki bir xalqın hər fərdi bu hərəkatda iştirak edib. O 5-`10 fədakar insanlar kimlər idilər? İllərlə o zindanda yatan, evsiz-eşiksizlər, iş-güc problemləriylə üzləşəmnlər, təhsil üçün kimlərəsə möhtac qalanlar, illərlə təhdidlər altında yazılar yazıb bir ideya daşıyıcısı olub sonda bir xalq üçün XALQ CÜMHURİYYƏTİNİ QURANLAR İDİLƏR. Hər şeyi 3-5 adam yaradır.

- Yəni bizim musiqini də az adam başa düşər. Mən bu azlıqdan əsla narahat deyiləm. Mən boğazdan yuxarı söz olduğu kimi, boğazdan yuxarı musiqinin söhbətini eləmirəm. İnsan varlığının mahiyyətini, fəlsəfəsini, bütövlüyünü ifadə edən sənətdən danışıram. Ona görə də aşıq musiqisində bəzi işləri görmək üçün gərək, güclü maliyyə imkanları ola. Çox görüləsi işlərimiz var. Sovet dövründə nəhəng kinolar yaranırdı. İndi niyə yaranmır.

- Maliyyəsi vardı.

- Çünki dövlət dururdu ardında o kinonun, o sənətin. Bu gün nəyisə qorumaq olur. Ancaq bunlarla dünyaya çıxmaq olmaz. Bir zamanlar bu taydan o taya keçmək, sərhədləri aşmaq da olmurdu. Hətta bizdə belə yaradıcı ab-hava bölgə-bölgəydi.

-Məktəb kimi yəqin..

-Qaradağ, Urmu, Təbriz aşıq mühiti vardı. Bunların hər biri ayrı-ayrı sənət mühitini təmsil edirdilər. Onlar bir- birini uzun müddət görə bilmirdilər. İndi maşın, texnika onları görüşdürür tez-tez. Bu işləri toplayıb üzərində iş aparmaq və dünyaya yaymaq zamanıdır.

Söhbətləşdi: x.telmanoğlu

(söhbətin ardını qaçırmayın)


Şərhlər
Bizi telegram-da izləyin
Bizi facebook-da izləyin
Bizi tiktok-da izləyin
Bizi youtube-da izləyin





Son xəbərlər
Çox oxunanlar
Son xəbərlər