Harvardı atan və 30 ildən sonra məzun olan Bill Qeytsin təsirli nitqi

Mən atama bu sözləri demək üçün 30 ildən çox gözləmişəm: “Ata, mən həmişə sənə deyirdim ki, qayıdıb diplomumu alacağam”.

Bu şərəfə görə Harvarda təşəkkür etmək istəyirəm. Gələn il işimi dəyişəcəyəm və nəhayət CV-də universitet dərəcəsinə sahib olmağı göstərmək mənə xoş olacaq.

Məzunları da dərəcələrinə birbaşa yol tutduqları üçün alqışlayıram.

Öz növbəmdə məni "Harvardın ən uğurlu məzunu" adlandırdıqları üçün xoşbəxtəm.

Güman edirəm ki, bu məni öz xüsusi qrupumun valediktoru (qrupda ən yüksək qiymət alan tələbə) edir. Uğursuz olan hər kəsin edə bilməyəcəyinin ən yaxşısını etdim.

Mən pis təsir etməyi bacarıram (gülür). Bəlkə ona görə də mən sizin məzunluq gününüzdə çıxış etməyə dəvət olundum.

Sizin peşə seçiminizdən danışsaydım, bu gün daha azınız burada ola bilərdi.

Harvard mənim üçün fenomenal bir təcrübə oldu. Akademik həyat maraqlı idi.

Mən hətta qeydiyyatdan keçmədiyim bir çox dərslərdə otururdum. Yataqxana həyatı isə möhtəşəm idi. Mən Radcliffe-də, Courier House-da yaşayırdım.

Otağımda gecə gec saatlarda hər şeyi müzakirə edən çoxlu insan olurdu, çünki hamı bilirdi ki, səhər oyanmaqdan narahat deyiləm.

Beləliklə, mən sosiallaşmadan uzaq bir qrupun lideri oldum. Sosiallaşmanı sevən insanları rədd etməyimiz üçün bir-birimizdən bərk yapışdıq.

Radcliffe (yataqxana) yaşamaq üçün əla yer idi. Orada daha çox xanımlar var idi və oğlanların çoxu riyaziyyatçı elm adamları idi. Nə demək istədiyimi yəqin anlayırsınız, bu cür şərait mənə ən yaxşı “imkanları” təklif edirdi.

Mən orada ən kədərli dərsi öyrəndim: şanslarınızı artırmaq sizə uğur qazandırmır.

Harvardla bağlı ən böyük xatirələrimdən biri 1975-ci ilin yanvarında oldu. O zaman mən Courier House-dan (yataqxanadan) Nyu-Meksiko ştatının Albuquerque şəhərində dünyanın ilk fərdi kompüterini yaratmağa başlayan şirkətə zəng etdim. Mən onlara proqram (software) satmağı təklif etdim.

Sadəcə tələbə olduğumu anlayıb telefonu bağlayacaqlarından narahat idim. Əvəzində isə dedilər ki, tam hazır deyillər, bir aydan sonra gəl, görüşək. Bu əslində bizim üçün də yaxşı təklif idi, çünki proqramı hələ yazmamışdıq. Həmin andan mən universitet təhsilimin sonu və Microsoft ilə əlamətdar səyahətin başlanğıcına təsadüf edən əlavə kredit layihəsi üzərində gecə-gündüz işlədim.

Harvard haqqında ən çox xatırladığım şey o idi ki, mən bu qədər enerji və zəka sahiblərinin arasında idim. Bu, həyəcanlandırıcı, qorxuducu, bəzən hətta ruhdan salan mühit idi. Baxmayaraq ki, universiteti tez tərk etdim, amma bu, mənimçün heyrətamiz bir imtiyaz idi. Harvarddakı illərim, qazandığım dostluqlar və üzərində işlədiyim ideyalar məni dəyişdirdi. Amma geriyə ciddi nəzər salsaq, böyük bir təəssüf hissi də keçirirəm.

Harvardı dünyadakı dəhşətli ədalətsizliklər, sağlamlıq və sərvət arasında dəhşətli bərabərsizliklər və milyonlarla insanı ümidsizliyə məhkum edən imkanlar barədə heç bir real məlumatlı olmadan tərk etdim. Burada, Harvardda iqtisadiyyat və siyasətdə yeni ideyalar haqqında çox şey öyrəndim. Elmdə əldə edilən irəliləyişlərlə çox tanış oldum. Lakin bəşəriyyətin ən böyük nailiyyətləri onun kəşflərində deyil, ədalətsizliyi azaltmaq üçün bu kəşflərin necə tətbiq olunmasındadır.

İstər demokratiya, istər güclü xalq təhsili, istər keyfiyyətli səhiyyə, istərsə də geniş iqtisadi imkanlar vasitəsilə bərabərsizliyin azaldılması ən yüksək insan nailiyyətidir. Bu ölkədə təhsil imkanlarından məhrum edilmiş milyonlarla gənc haqqında çox az şey bildiyim günlərdə tələbə həyatından ayrıldım. Mən inkişaf etməkdə olan ölkələrdə ağlasığmaz yoxsulluq və xəstəlik içində yaşayan milyonlarla insan haqqında heç nə bilmirdim. Bunu öyrənmək üçün mənə onilliklər lazım oldu. Siz məzunlar Harvarda başqa vaxtda gəldiniz. Dünyadakı ədalətsizliklər haqqında əvvəlki məzunlardan daha çox şey bilirsiniz.

Ümid edirəm ki, burada olduğunuz illərdə texnologiyanın sürətləndiyi bu əsrdə nəhayət, bu bərabərsizlikləri öhdənizə götürə biləcəyinizi və onları həll edə biləcəyinizi düşünmək şansınız olub.

Melinda (arvadı, 2021-ci ildə ayrılıblar) və mənim üçün də problem eynidir. Sahib olduğumuz saysız-hesabsız resurslarla ən çox sayda insan üçün ən yaxşısını necə edə bilərik?

Bu sual ətrafında müzakirələrimiz zamanı Melinda ilə mən hər il yoxsul ölkələrdə çoxdan zərərsizləşdirdiyimiz xəstəliklərdən ölən milyonlarla uşaq haqqında məqalə oxuduq. Qızılca, malyariya, pnevmoniya, hepatit-B, sarı qızdırma. Heç eşitmədiyim bir xəstəlik, rotavirus, hər il yarım milyon uşağı öldürürdü. Onların heç biri ABŞ-da deyil. Biz şoka düşdük. Biz güman edirdik ki, milyonlarla uşaq ölürsə və onları xilas etmək mümkün olarsa, dünya onları xilas etmək üçün dərmanları kəşf etməyi və çatdırmağı prioritet məsələyə çevirəcək. Amma belə olmadı.

Cavab sadə və kəskindir. Bazar (iqtisadiyyat) bu uşaqların həyatını xilas etmək üçün mükafat və hökumətlər də ona subsidiya vermədi. Beləliklə, uşaqlar onların ana və atalarının bazarda (dünya bazarında) gücü və sistemdə səsi olmadığı üçün ölürlər.

Amma sizdə də, məndə də bunlarin hər ikisi var. Daha kreativ kapitalizmi inkişaf etdirə bilsək, bazar qüvvələrinin yoxsullar üçün daha yaxşı işləməsini təmin edə bilərik.

Əgər biz bazar qüvvələrinin imkanlarını genişləndirə bilsək, onda daha çox insan böyük ədalətsizliklərdən əziyyət çəkən insanlara xidmət edərək qazanc əldə edə bilər və ya heç olmasa dolanar.

Biz həmçinin vergi ödəyicilərinin pullarını vergiləri ödəyən insanların dəyərlərini daha yaxşı əks etdirəcək şəkildə xərcləmələri üçün bütün dünyada hökumətlərə təsir edə bilərik.

Əgər biz yoxsulların ehtiyaclarını biznes üçün qazanc gətirən və siyasətçilərə səs verən yanaşmalar istiqamətinə yönəldə bilsək, dünyada ədalətsizliyi azaltmaq üçün davamlı bir yol tapmış olarıq.

İndi bu məsələ açıqdır. Bunu heç vaxt başa çatdırmaq olmaz, lakin bu çağırışa cavab vermək üçün şüurlu bir cəhd dünyanı dəyişə bilər. Mən nikbinəm ki, biz bunu edə bilərik.

İnanıram ki, nə edəcəyimizi bilməyimizdən daha çox qayğıkeşik. Burada olanların hamısını, nə vaxtsa qəlbimizi parçalayan insan faciələrini görmüşük.

Dəyişiklik üçün maneələrə heç də az diqqət yetirmək lazım deyil. Həddindən artıq mürəkkəb bir işdir.

Əgər səylərimizdən maksimum yararlanmaq istəyiriksə, həll yollarını tapmaq vacibdir. Əgər hər hansı bir təşkilat və ya şəxsin “Mən necə kömək edə bilərəm?” sualına aydın və tutarlı cavablarımız olsa, o zaman bir iş görə bilərik.Və əmin ola bilərik ki, dünyadakı səylərin heç biri boşa getmir. Əsas odur ki, heç vaxt düşünməkdən və işləməkdən əl çəkməyin. İnsanların hadisələri görmələrinə və onları hiss etmələrinə kömək etməsəniz, onları ümidləndirə bilməzsiniz. Bunu etməyin yolu isə başqa bir mürəkkəb sualdır. Bununla belə mən yenə də optimistəm.

Bəli, ədalətsizlik həmişə olub, lakin problemləri aradan qaldırmalı olduğumuz yeni alətlər bizimlə olmayıb. Onlar yenidir. Onlar bizə səylərimizdən maksimum yararlanmağa kömək edə bilərlər. Və məhz buna görə də gələcək keçmişdən fərqli ola bilər.

Bu dövrün müəyyənedici və davam edən yenilikləri, biotexnologiya, fərdi kompüter və internet bizə həddindən artıq yoxsulluğa və qarşısı alına bilən xəstəliklərdən ölümə son qoymaq üçün əvvəllər heç vaxt sahib olmadığımız bir şans verir.

Harvard ailəsinin üzvləri, dünyanın ən böyük intellektual istedad kolleksiyalarından biri buradadır. Nə məqsədlə?

Şübhə yoxdur ki, Harvardın professor-müəllim heyəti, məzunları, tələbələri və xeyriyyəçiləri öz güclərindən burada və dünyada insanların həyatını yaxşılaşdırmaq üçün istifadə ediblər.

Harvard öz intellektini heç adını belə eşitməyəcək insanların həyatını yaxşılaşdırmağa həsr edə bilərmi?

İcazə verin, Harvarddakı dekan və professorlardan, ziyalı liderlərindən bir rica edim.

Yeni professor-müəllim heyətini işə götürərkən, vəzifə müddətini müəyyən edərkən, tədris proqramlarına yenidən baxarkən və dərəcə tələblərini müəyyənləşdirərkən, lütfən, özünüzdən soruşun: bizim ən yaxşı zehnimiz ən böyük problemlərimizi həll etməyə daha çox həsr olunmalıdırmı?

Harvard tələbələri qlobal yoxsulluğun dərinliyi, dünyada aclığın yayılması, təmiz suyun qıtlığı, məktəbdən kənarda qalan qızlar, müalicə edə biləcəyimiz xəstəliklərdən ölən uşaqlar haqqında bilməlidirmi?

Dünyanın ən imtiyazlıları ən az imtiyazlıların həyatı haqqında məlumat almalıdırlarmı?

Bunlar ritorik suallar deyil.

Bunlara öz siyasətinizlə cavab verəcəksiniz.

Buraya qəbul olduğum gün qürur duyan anam başqaları üçün daha çox işlər görüm deyə məni sıxışdırmaqdan heç vaxt əl çəkmirdi. Mən evlənməzdən bir neçə gün əvvəl o, Melindaya yazdığı evlilik məktubunu ucadan oxuduğu bir gəlinlik tədbiri də keçirdi.

Anam o vaxt çöx ağır xərçəng xəstəsi idi, amma mesajını çatdırmaq üçün daha bir fürsət gördü və məktubun sonunda dedi: "Kimə çox verilirsə, ondan da çox şey gözlənilir."

Bu həyatda bizə istedad, imtiyaz və imkanlar verildiyini düşünəndə deyə bilərik ki, dünyanın bizdən gözləmək haqqının da demək olar ki, heç bir həddi yoxdur.

Bu dövrün vədinə uyğun olaraq, mən buradakı məzunların hər birinə nəsihət etmək istəyirəm ki, bir məsələni, çətin problemi, dərin ədalətsizliyi öz üzərinə götürüb onun mütəxəssisi olun.

Bunu karyeranızın mərkəzinə çevirsəniz, bu, fenomenal olar.

Hər həftə bir neçə saat internetin artan gücündən məlumat ala, eyni maraqları olan başqalarını tapa, maneələri görə və onları aradan qaldırmaq yollarını tapa bilərsiniz.

Çətinliklərin sizi dayandırmasına imkan verməyin. Fəal olun. Böyük bərabərsizlikləri aradan götürün. Əminəm ki, bu, həyatınızın ən böyük təcrübələrindən biri olacaq.

Siz heyrətamiz bir zamanda məzun olursunuz. Harvarddan ayrıldığınız zaman mənim qrupumun üzvlərinin heç vaxt sahib olmadığı texnologiyaya sahibsiniz.

Qlobal ədalətsizliyin fərqindəsiniz. Bizdə bu bilgi yox idi.

Və bu şüurla, çox güman ki, həyatlarını təvazökar bir səylə dəyişdirə biləcəyiniz insanları tərk etsəniz, vicdanının sizə əzab verəcək. Sizdə bizdən daha çox şey var, daha tez başlamalı və daha uzun müddət davam etməlisiniz.

Ümid edirəm ki, siz 30 ildən sonra Harvarda qayıdacaq, istedadınız və enerjinizlə etdiklərinizi göstərəcəksiniz.

Ümid edirəm ki, özünüzü təkcə peşəkar nailiyyətlərinizə görə deyil, həm də dünyanın ən dərin ədalətsizliklərini necə aradan qaldırdığınız üçün, sizinlə heç bir əlaqəsi olmayan insanlarla necə yaxşı rəftar etdiyiniz üçün rahat hiss edəcəksiniz.