Rusiya ilə gərginlik ili... - Təyyarə qəzasından Mehdiyevin cəzasına qədər uzun bir yol

2025-ci il siyasi baxımdan Azərbaycan üçün gərgin, maraqlı və yaddaqalan hadisələrlə zəngin oldu. İlin əvvəlində xüsusən də Rusiya ilə münasibətlərdə ciddi gərginlik yarandı və bu, qısa fasilələri nəzər almasaq, ilin sonuna kimi davam etdi.

Rusiya ilə gərginliyin əsas səbəb isə 2024-cü il dekabrın 25-də “Azərbaycan Hava Yolları”na (“AZAL”) məxsus “Embraer 190” (reys J2 8243) sərnişin təyyarəsinin Qroznı səmasında vurulması və Qazaxıstanın Aktau şəhəri yaxınlığında qəzaya uğraması oldu. Təyyarədə 62 sərnişin və 5 ekipaj üzvü olmaqla ümumilikdə 67 nəfər var idi. Qəza nəticəsində kapitan, ikinci pilot, baş stüardessa və 35 sərnişin, ümumilikdə 38 nəfər həlak oldu, 29 nəfər isə müxtəlif dərəcəli xəsarətlərlə sağ qaldı. Hadisə ölkədə böyük sarsıntı yaratdı və Azərbaycan hökuməti faciənin səbəblərini araşdırmaq üçün dərhal tədbirlərə başladı. Bu proses bütün il boyu davam etdi.

Prezident İlham Əliyev yanvarın 6-da qəza zamanı həlak olmuş ekipaj üzvlərinin ailələri və sağ qalan heyətlə görüşdü, qəhrəmanlıq göstərmiş ekipaj üzvlərini ölümündən sonra “Milli Qəhrəman” adı ilə təltif etdirdi və sağ qalanlara ordenlər verdi.

Hadisədən dərhal sonra Azərbaycan tərəfi tələblərini açıq şəkildə Rusiyaya bildirdi. Belə ki, rəsmi Moskva üzr istəməli, günahını etiraf etməli, məsul şəxsləri cəzalandırmalı, cinayət məsuliyyətinə cəlb etməli, həmçinin Azərbaycan dövlətinə, zərərçəkmiş sərnişinlərə və ekipaj üzvlərinə təzminat ödəməli idi.

Lakin Rusiya tərəfi qəza ilə bağlı müxtəlif bəhanələr irəli sürərək məsuliyyətdən yayınmağa çalışdı. Kreml hadisənin guya Ukrayna pilotsuz uçuş aparatı tərəfindən törədildiyini, həmçinin təyyarənin quş sürüsü ilə toqquşduğu və ya təyyarədə oksigen balonunun partlaması kimi əsassız iddialar irəli sürərək məsuliyyətdən yayındı.

Qəzanın səbəbləri ilə bağlı açıqlanan ilkin hesabatda da təyyarənin kənar təsirlər nəticəsində qəzaya uğradığı qeyd olundu.

Təkzibedilməz sübutlar və Azərbaycanın qəti mövqeyi Rusiyanı üzr istəməyə məcbur etdi. Belə ki, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin hadisədən üç gün sonra, dekabrın 28-də Prezident İlham Əliyevə zəng edərək üzr istədi.

2025-ci ilin payızında beynəlxalq media 9 oktyabr 2025-ci il tarixində Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin ilk dəfə olaraq bu qəzada Rusiya hava hücumundan müdafiə qurğularının rolunu etiraf etdiyini və hadisə ilə bağlı məsuliyyət məsələlərini müzakirəyə çıxardığını bildirdi.

Azərbaycan Hava Yolları QSC-yə (AZAL) məxsus “Embraer 190-100 IGW” tipli sərnişin hava gəmisinin 25 dekabr 2024-cü il tarixində Qazaxıstan ərazisində uğradığı qəza ilə bağlı Beynəlxalq Mülki Aviasiya haqqında Çikaqo Konvensiyasının (Konvensiya) 13 saylı Əlavəsi əsasında aparılan araşdırma da təyyarənin hər hansı texniki nasazlıq səbəbindən deyil, məhz kənar müdaxilə nəticəsində idarəetməni itirdiyi və qəzaya uğradığını təsdiqlədi.

Oktyabrın 9-da Düşənbədə Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə təkbətək görüşü zamanı Rusiya Prezidenti Vladimir Putin bir daha faciənin Rusiya səmasında baş verdiyini təsdiqlədi, üzr istədiyini xatırlatdı və Rusiya tərəfindən kompensasiya üzrə hər şey ediləcəyini, eləcə də bütün vəzifəli şəxslərin hərəkətlərinə hüquqi qiymət veriləcəyini vəd etdi. Lakin bu vəd hələ də yerinə yetirilməyib.

Bu ilin yaddaqalan hadisələrindən biri də mayın 28-də Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev və Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın Laçın Beynəlxalq Hava Limanının rəsmi açılış mərasimində iştirak etmələri oldu. Laçın aeroportu ölkənin üçüncü beynəlxalq hava limanı kimi fəaliyyətə başladı və işğaldan azad olunmuş regionun nəqliyyat infrastrukturuna strateji töhfə verdi. Bu tədbirdə həmçinin Pakistan Baş naziri Şahbaz Şərif də iştirak etdi və üç ölkə liderinin əməkdaşlığı daha da dərinləşdi.


İyun ayında isə Rusiyanın bir çox şəhərlərində azərbaycanlılara qarşı irqçi siyasət vüsət almağa başladı. Ayın 27-də Yekaterinburqda keçirilən reydlər zamanı xeyli azərbaycanlıya qarşı vəhşilik nümayiş olundu. Onlarla soydaşımız həbs edildi, iki nəfər – Ziyəddin və Hüseyn Səfərov qardaşları işgəncələrə dözməyərək həyatını itirdi. Yekaterinburq şəhərində diaspor rəhbəri Şahin Şıxlinski də cinayət işi çərçivəsində həbsə atıldı. Hazırda həmin şəxslər həbs müddətlərinin uzadılması barədə verilən məhkəmə qərarları ilə həbsdə saxlanılır. Rusiyanın Voronej vilayətində də Azərbaycan diasporunun nümayəndələrinə qarşı əməliyyat aparıldı – Niyaz Zahidov və bir neçə şəxs həbs olundu.




İyulun 23-də Azərbaycan hökuməti tərəfindən yerli və xarici vətəndaşların “Yolumuz Qarabağa” portalı vasitəsilə Şuşa, Laçın, Ağdam, Füzuli, Xocalı və Xankəndi kimi azad olunmuş ərazilərə fərdi avtomobillərlə səfər etməsinə icazə verildi. Bu addım Qarabağı beynəlxalq turist axını üçün açdı və bölgənin turizm potensialını reallaşdırmaq üçün yeni imkanlar yaratdı.

Vaşinqtonda tarixi saziş

Avqustun 8-də isə Vaşinqtonda Azərbaycan, ABŞ və Ermənistan liderlərinin iştirakı ilə Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin ilkin variantı imzalandı. Bu sənəd Azərbaycan və Ermənistan arasında 2020 ci il münaqişəsinin yekunlaşmasını təsdiq etməklə yanaşı, Zəngəzur dəhlizi və TRIPP layihəsi kimi tranzit marşrutlarının hüquqi əsasını qoydu.

Həmin gün Azərbaycanla ABŞ arasında Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması məqsədilə Strateji İşçi Qrupunun yaradılması haqqında iki ölkə hökuməti anlaşma memorandumu imzaladı.

Dekabrın 19-da Azərbaycan Respublikası və Amerika Birləşmiş Ştatları arasında Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının hazırlanması üzrə Strateji İşçi Qrupunun onlayn formatda tam tərkibdə ilk iclası keçirildi.

Strateji İşçi Qrupa Azərbaycan tərəfdən xarici işlər nazirinin müavini Elnur Məmmədov, ABŞ tərəfdən Dövlət katibinin köməkçisinin müavini Sonata Koulter rəhbərlik edirdi.

İclas zamanı Strateji Tərəfdaşlıq Xartiyasının mətni üzrə fikir mübadiləsi aparılıb və sənədin qısa müddət ərzində razılaşdırılmasının əhəmiyyəti vurğulanıb.

Qələbədən Qəbələyə...

Oktyabrın 7-də – Qəbələdə Türk Dövlətləri Təşkilatının 12-ci Zirvə Görüşü keçirildi. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bu formatda əməkdaşlıq perspektivlərini, o cümlədən nəqliyyat-logistika, iqtisadi əlaqələr və bölgənin geosiyasi rolu barədə çıxış etdi. Bu zirvə Azərbaycanın türk dünyası ilə inteqrasiyasını daha da gücləndirdi, Qarabağ, Zəngəzur dəhlizi kimi strateji məsələlər ətrafında dialoqu genişləndirdi.

Mehdiyevin xəyanəti...

Oktyabrın 14-də Prezident Administrasiyasının sabiq rəhbəri Ramiz Mehdiyev Cinayət Məcəlləsinin 274-cü (dövlətə xəyanət) və 278-ci (hakimiyyəti zorla ələ keçirmə) maddələri ilə ittiham edilərək Səbail Rayon Məhkəməsi tərəfindən 4 aylıq ev dustaqlığına məhkum edildi. Cinayət işi çərçivəsində Mehdiyevin köməkçisi Eldar Əmirov da 4 ay müddətinə azadlıqdan məhrum edildi. İstintaqın gedişində Ramiz Mehdiyevin evində axtarış aparıldı və Rusiya dövlət orqanlarına yazılmış məktub tapıldı. Həmin cinayət işinin davamı olaraq, noyabrın 29-dada Dövlət Təhlükəsizliyi Xidməti (DTX) tərəfindən AXCP sədri Əli Kərimlinin evində axtarış aparıldı, axtarış zamanı Ramiz Mehdiyevin məktubu və digər sənədlər tapıldı. Dekabrın 1-də isə AXCP sədri Əli Kərimli barəsində 2 ay 13 günlük həbs qətimkan tədbiri seçildi.

Eyni zamanda, Mehdiyevin nazir müavini olan oğlu Teymur Mehdiyev işdən çıxarıldı. Cinayət işi üzrə digər şəxslər (Gültəkin Hacıyeva və Abbas Abbasov) barəsində də axtarış və istintaq tədbirləri davam edir.


Böyük Zəfərin 5-ci ili

Noyabr 8-də – Zəfər Gününün 5-ci ildönümündə Bakı şəhərində “Zəfər Muzeyi”nin rəsmi açılışı oldu. 44 günlük Vətən müharibəsi və Qarabağın azad edilməsi ilə bağlı eksponatlarla zəngin olan muzey ilk dəfə ziyarətçilərə təqdim edildi. Muzeyin yerləşdiyi ərazi, Zəfər Parkı daxilində, bölgənin tarixini və qələbənin simvolik əhəmiyyətini əks etdirir.

Elə həmin gün Vətən müharibəsində qələbəsinin 5-ci ildönümü münasibətilə Azadlıq Meydanında hərbi parad keçirildi. Prezident İlham Əliyevlə bərabər Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Pakistan Baş naziri Şahbaz Şərif də tədbirdə iştirak etdilər. Parad Azərbaycan Silahlı Qüvvələrinin gücünü nümayiş etdirdi, həmçinin Türkiyə və Pakistan qoşunlarının iştirakı ilə dostluğun və müttəfiqlik əlaqələrinin möhkəmlənməsini göstərdi.

Ən böyük amnistiya aktı...

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev dekabr 15-də “Konstitusiya və Suverenlik İli” münasibətilə amnistiya aktı elan edilməsi təşəbbüsü ilə çıxış etdi. Bundan sonra Milli Məclisə layihə təqdim edildi. Parlament dekabr 19-da qərar qəbul etdi və dekabrın 22-də onun icrasına başlanıldı. Ümumilikdə 20 000 dən çox şəxsə şamil olunan bu akt Azərbaycan tarixində ən böyük miqyaslı amnistiyalardan biri idi. İlk mərhələdə penitensiar müəssisələrdə aparılan siyahıya əsasən təxminən 5 000 məhkum həbs cəzasından azad edildi, daha təxminən 3 000 nəfərin cəzası qalan hissədən 6 ay azaldıldı. Qanunvericiliyə görə, milyonlarla digər şəxslər qeyri-həbs cəza növləri və cinayət məsuliyyətindən azad edildi, 5 000 nəfər azadlığa çıxdı. Aktın dekabrda başlayan icra prosesinin təqribən 4 ay ərzində mərhələli şəkildə həyata keçiriləcəyi vurğulanır.

Ermənistana yola düşən ilk qatar...

Noyabrın 4-də saat 00:15 də Rusiyadan gələn buğda ilə yüklənmiş dəmir yolu qatarı Bakıdan Dalarik stansiyasına yola salındı. 15 vaqonda daşınan 1 048,8 ton buğda Ermənistana göndərildi. Bu yükləmə Rusiya Təmir Dəmir Yolları tərəfindən təşkil olunmuşdu və 30 ildən sonra Azərbaycan ərazisindən Ermənistana həyata keçirilən ilk yük tranzit əməliyyatı idi. Qatar Azərbaycandan və Gürcüstandan keçərək Ermənistana çatdı. Ermənistan iqtisadiyyat naziri Gevorq Papoyan bunu regional əməkdaşlıq və sülh gündəliyinin praktik tətbiqi kimi qiymətləndirdi. Bu da göstərir ki, tranzit yük daşımaları sülh müqaviləsi çərçivəsində real fəaliyyətə çevrilməkdədir.

18 dekabr 2025-ci il tarixində Bakıdan yola salınan ilk Azərbaycan benzin qatarı regionda yeni iqtisadi əməkdaşlığın təşəkkülü baxımından tarixi əhəmiyyət kəsb etdi. Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti – SOCAR ın istehsalı olan Aİ 95 markalı 1220 ton benzin 22 vaqona yüklənərək Bakı Yük Stansiyasından Böyük Kəsik istiqamətinə göndərildi. Qatar Azərbaycan–Gürcüstan–Ermənistan dəmir yolu xətti vasitəsilə Ermənistana çatdırıldı və dekabrın 19-da Ermənistana daxil oldu. Bu, 30 ildən sonra iki ölkə arasında ilk kommersiya xarakterli neft məhsulu ticarəti idi. Benzinin ixracı noyabrın 28-də Qəbələdə Azərbaycan Baş nazirinin müavini Şahin Mustafayev və Ermənistan Baş nazirinin müavini Mher Qriqoryan arasında əldə edilmiş razılaşmaya əsaslanırdı, tranzit isə Gürcüstan ərazisi üzərindən bir dəfəlik pulsuz həyata keçirildi.

İlkin məlumatlara görə, həmin yanacaq Ermənistanda “Mega Trade” və “Ran Oil” kimi şirkətlər vasitəsilə satışa çıxarılır və Aİ 95 benzinin litri bazarda ümumi qiymətdən aşağı – 430 drama (1,92 manat) təklif olunur.

Bu ilin hadisələri göstərdi ki, Azərbaycan 2025-ci ildə Qarabağ siyasətini və postmünaqişə quruculuğunu konkret addımlar və tarixi layihələrlə irəli aparıb. Laçın aeroportunun açılışı, turizm üçün Qarabağın beynəlxalq səviyyədə açılması, türk dövlətləri ilə strateji əməkdaşlıq, Vaşinqtondakı sülh təşəbbüsü və s. hadisələr 2025-ci ildə regional inteqrasiya və sabitlik istiqamətində atılan əsas addımlar oldu.

Cavid, BakuPost