Xərçəng Azərbaycanda əl-qolunu açır: hansı tədbirlər görülməlidir?

Mövzu ilə bağlı Bakupost.az -a açıqlamasında onkoloq Cəmilə Nəzirova bildirib ki, onkoloji sahədə dərman təminatı xəstələrin sağqalımına və həyat keyfiyyətinə birbaşa təsir edən ən kritik komponentlərdən biridir:

“Müasir immunoterapiyaların effektivliyi nəzərə alındıqda, bu istiqamətdə maliyyə dəstəyinin artırılması həm xəstələr, həm də ümumi səhiyyə sistemi üçün uzunmüddətli fayda yaradır. Ümid edirəm ki, 2026-cı il büdcəsində bu vacib sahəyə daha da gücləndirilmiş yanaşma əksini tapacaq.

Onkoloji xəstələrin sayının artmasına gəldikdə, bəli, bu rəqəmlər ölkəmizdə onkoloji yükün artdığını göstərir. Bu, eyni zamanda geniş skrininq və diaqnostika nəticəsində xəstəliyin daha erkən aşkarlandığını nümayiş etdirir”.

“Ölkədə apteklərin sayı əksər ölkələrdə olduğundan təxminən 20 dəfə çoxdur. Qonşu Türkiyədə apteklər həftənin altıncı-bazar günü ümumiyyətlə, işləmir. Bizdə isə, təkcə Atatürk prospektində yerləşən bir binanın altında 10-a yaxın aptek var. İnsanların sürətlə “kimyalaşması” baş verir. Bu kimyalaşmanın səbəbi isə heç bir səviyyədə araşdırılmır.

Dərmanların qiymətinə gəlincə, bu, dövlət tərəfindən tənzimlənir. Amma qiymətlər bir çox ölkələrdəkindən bahadır. Məsələn, şəkər meyilli insanların istifadə etdiyi QalvusMet Azərbaycanda 75, Türkiyədə 15, İspaniyada 35, Filippində 18 manatdır. Bu o deməkdir ki, dərman biznesi burada öz işini görür. Dərmanların keyfiyyətsizliyini də öz yerində.

Mövzu ilə bağlı Bakupost.az -a danışan qida eksperti Fərid Səfərli isə bildirib ki, qidaların birbaşa xərçəng yaratdığını demək düzgün deyil, çünki xərçəng çoxfaktorlu bir prosesdir və genetika, hormonal vəziyyət, həyat tərzi, çəki, siqaret, spirt, ətraf mühit toksinləri və s. – hamısı birlikdə rol oynayır:

“Amma beynəlxalq elmi qurumların (WHO, IARC, FDA, EFSA) rəsmi olaraq “xərçəng riskini artırır” kimi təsnif etdiyi qida kateqoriyaları var. Bu qidalar “birbaşa səbəb” deyil, risk artırıcı faktor hesab olunur. Bunlar aşağıdakılardır:

1. Emal olunmuş ətlər (sosiska, kolbasa, sucuk, vetçina, basdırma).

Nitrit/nitrat əlavə edilməsi. Tüstülənmiş emal texnikaları.

2. Qızardılmış, yanmış və çox yüksək temperaturda bişmiş qidalar.

Məsələn: yanmış kabab, çox qızarmış kartof/fri, şorbada və ya plovda yanan dib hissə.

3. Şəkərli içkilər və yüksək şəkərli qidalar. Birbaşa xərçəng yaratmır, amma insulin müqaviməti, piylənmə və xroniki iltihabı artırdığı üçün bir çox növ xərçəng riskini yüksəldir.

4. Trans yağlı və çox emal olunmuş məhsullar.

Margarin, fast-food, paketlənmiş çərəzlər, hazır qənnadı məhsulları.

5. Çox duzlu, marinadlı və turşulu qidalar. Xüsusilə saxta üsulla turşulanmış, nitritli və keyfiyyətsiz məhsullar.

6. Keyfiyyətsiz saxlama nəticəsində kiflənmiş qidalar. Fındıq, badam, qoz, taxıl məhsulları, quru meyvələr.

8. Alkoqol.100% kanserogendir. Sinə, qaraciyər, yoğun bağırsaq, yemək borusu, ağız-boğaz xərçənginə səbəb olur".

Beləliklə, mövcud vəziyyət Azərbaycanda xərçəng xəstələrinin sayının artdığını göstərir. Xərçənglə mübarizə isə yalnız onkoloqların işi deyil. Bu sahəyə həm dövlət dəstəyi, həm də səhiyyə qurumlarının diqqəti artırılmalıdır. Həmçinin, xərçəng xəstəliyi, eləcə də düzgün qidalanma ilə bağlı əhalinin maarifləndirilməsinə ciddi ehtiyac duyulur.