Əldə olunan şanlı qələbədən sonra növbəti mərhələ Qarabağın dirçəldilməsi və bölgədə tikinti-quruculuq işlərinin aparılmasıdır. Dövlət tərəfindən “Böyük Qayıdış” planına uyğun olaraq məcburi köçkünlərin doğma yurd-yuvalarına ən qısa zamanda qayıtması üçün bütün imkanlar səfərbər edilib.
Həmin ərazilərdə yeni yaşayış məntəqələrinin salınması, infrastrukturun bərpası, yolların çəkilişi, məktəb, xəstəxana tikintisi sürətlə davam edir.
MİNALARIN TƏMİZLƏNMƏSİ
Mənfur ermənilər 30 il ərzində işğalda saxladıqları ərziləri xarabalığa çevirməklə, infrastrukturunu məhv etməklə yanaşı, şəhər, kənd və qəsəbələrə aparan yolları, tarixi abidələrin yerləşdiyi yerləri, qəbiristanlıqları, əkin sahələrini qarış-qarış minalayıblar. Qarabağ işğaldan azad olunduqdan sonra ilk iş bu ərazilərin minalardan təmizlənməsi olub. Qarabağa Böyük qayıdışın yolu kommunikasiyaların bərpasından və işğaldan azad edilən ərazilərdə genişmiqyaslı tikinti-quruculuq, təmir-bərpa işlərinin aparılmasından keçir.
Bütün bu işlərin həyata keçirilməsi üçün də ilk öncə bu ərazilərdə mina və partlamamış döyüş sursatlarının aşkar olunaraq zərərsizləşdirilməsi işlərinə başlanılıb. Minatəmizlənmə əməliyyatlarına əsasən infrastrukturun bərpasına xidmət edən ərazilərdən başlanılıb. Yaşayış məntəqələrinin salınacağı ərazilər, əkin sahələri, yollar və s. minalardan təmizlənib. Hazırda da təmizləmə işləri davam etdirilir. Minatəmizləmə işləri Azərbaycan Respublikasının Minatəmizləmə Agentliyi (ANAMA), Müdafiə Nazirliyi, Fövqəladə Hallar Nazirliyi və Dövlət Sərhəd Xidməti tərəfindən həyata keçirilib.
Müdafiə Nazirliyindən verilən məlumata görə, azad olunan ərazilərdə mühəndis-istehkam bölmələrinin fəaliyyəti nəticəsində ümumilikdə işğaldan azad olunan ərazilərdə bu günədək mühəndis-istehkam bölmələri tərəfindən 14 min 365 hektardan artıq ərazi tam təmizlənib, piyada əleyhinə 6092, tank əleyhinə 2159 mina və 9231 ədəd müxtəlif növ partlamamış hərbi sursat aşkarlanaraq məhv edilib.
ANAMA işğaldan azad edilən ərazilərdə həyata keçirilən minatəmizləmə fəaliyyətində əsas əlaqələndirici orqandır. Qurumdan verilən məlumata görə, 6000 ha ərazinin təmizlənmə öhdəliyi qarşısında, Agentliyin minaaxtaranları 6 201 ha ərazini mina və partlamamış hərbi sursatlardan (PHS) təmizləyərək aidiyyəti üzrə təhvil verib. Nəticədə, 4 880 ədəd piyada əleyhinə mina, 2 335 ədəd tank əleyhinə mina və 11 205 ədəd partlamamış sursat aşkar edilərək zərərsizləşdirilib. Agentlik tərəfindən kənd təsərrüfatı təyinatlı torpaqlar üzrə 1 981 ha, məskunlaşma üçün nəzərdə tutulan ərazilərin təmizlənməsi üzrə 1 373 ha, nəqliyyat infrastruktur layihələri üzrə 1 618 ha, enerji xətlərinin çəkilməsi üçün 586 ha və 644 ha ərazi digər layihələr üzrə təmizlənərək təhvil verilib. Vətən müharibəsindən sonra ANAMA-ya təmizlənməsi həvalə edilən 55 layihədən 46-sı uğurla yekunlaşıb. Minatəmizləmə istiqamətində qurumların 2022-ci ilin tədbirlər planına əsasən ümumilikdə 40.000 ha ərazinin təmizlənməsi planlaşdırılır. ANAMA-nın öhdəliyinə düşən ərazi 20.000 ha təşkil edir.
QARABAĞA APARAN YOLLAR
İşğaldan azad olunan ərazilərdə tikinti-quruculuq işlərinin aparılması üçün ilk növbədə yolların yenidən çəkilməsi, körpü və tunellərin tikintisi xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Bu məqsədlə azad edilən ərazilərdə Prezident İlham Əliyevin tapşırığına əsasən müasir yol infrastrukturunun yenidən qurulması istiqamətində genişmiqyaslı tikinti işləri həyata keçirilir. Prezidentin imzaladığı müvafiq sərəncamlarla bu ərazilərdə çoxlu sayda avtomobil yollarının inşasına böyük həcmdə maliyyə vəsaitləri ayrılıb.
Qazanılan parlaq qələbənin simvolu sayılan “Zəfər” yolu isə ötən il sentyabr ayında istifadəyə verilib. “Zəfər” yolunun tikintisi cəmi bir ilə başa gəlib. Ali mühəndislik düşüncəsinin, yüksək texnoloji imkanların istifadə olunduğu bu layihə ilin bütün fəsillərində çətin relyef şəraitində, keçilməz dağ yolları yarılaraq həyata keçirilib.
Başlanğıcını Hacıqabul-Mincivan-Zəngəzur dəhlizi magistral avtomobil yolundan götürən 101 kilometrlik Zəfər yolu Qarabağın tacı olan Şuşa şəhərinə qədər uzanır. Füzuli, Xocavənd, Xocalı və Şuşa rayonlarının ərazisindən keçməklə inşa edilən “Zəfər” yolu Füzuli və Şuşa şəhərləri də daxil olmaqla bu rayonların onlarla yaşayış məntəqəsini əhatə edir.
Dövlət büdcəsindən ayrılan vəsait hesabına hazırda işğaldan azad olunan ərazilərdə daha 15 avtomobi yolunun tikintisi həyata keçirilir.
Bunlardan biri Füzuli-Hadrut avtomobil yoludur. 2 kilometr uzunluğundakı Füzuli-Hadrut yolu 4 hərəkət zolaqlıdır. Boru və keçidlərin tikintisi 21 faiz icra olunub. Yolun 300 m hissəsində asfalt-beton örtüyün alt layı tikilib.
Bu il istifadəyə verilməsi planlaşdırılan Hadrut-Tuğ-Azıx mağarası avtomobil yolunun uzunluğu isə 22 kilometr dir. İki hərəkət zolaqlı yolun mövcud örtüyü profilə salınıb, 2700 m hissədə asfalt-beton örtüyün alt layı tikilib, 800 m ərazidə yolun dağılmış hissəsi qazılaraq ərazidən uzaqlaşdırılıb və yeni yol əsaslı şəkildə tikilir.
İşğaldan azad olunan ərazilərdə icra olunan yol infrastrukturu layihələrindən biri Bərdə-Ağdam avtomobil yoludur. Uzunluğu 45 kilometr olan Bərdə-Ağdam avtomobil yolu 4 hərəkət zolaqlıdır. Burada torpaq işləri 57 faiz, yol geyimi 19 faiz, boru və keçidlərin tikinti işləri 45 faiz, körpülərin tikintisi 93 faiz icra olunub.
28,5 kilometr uzunluqda olan, IV texniki dərəcəli, 2 hərəkət zolaqlı Qubadlı-Eyvazlı avtomobil yolu da bu il istifadəyə veriləcək. Yolun 8 kilometrində torpaq yatağının genişləndirilərək normativ enə çatdırılması işləri başa çatıb.
26,4 kilometr, IV texniki dərəcəli, 2 hərəkət zolaqlı Qubadlı-Mahmudlu-Yazdüzü-Ermənistan sərhədi avtomobil yolunun da tikintisi davam edir.
Həmçinin, Kəlbəcər və Laçın rayonları ərazisində yol infrastrukturunun tikintisi sürətlə davam edir. Yollarda torpaq işləri 83 faiz, torpaq yatağının və yol geyiminin tikinti işləri 25 faiz, boruların tikintisi 95 faiz icra olunub.
Laçın şəhərinə daxil olmadan yeni avtomobil yolunun tikintisinin bu il başa çatdırılması nəzərdə tutulub. Sözügedən yolun uzunluğu 32 kilometrdir. III texniki dərəcəli, 2 hərəkət zolaqlı avtomobil yolunun layihələndirilməsi ilə paralel olaraq, torpaq işləri həyata keçirilir.
Talış-Tapqaraqoyunlu-Qaşaltı-Naftalan avtomobil yolu isə II-IV texniki dərəcəli, 2 hərəkət zolaqlıdır. Bu il istifadəyə verilməsi planlaşdırılan yolun uzunluğu 22 kilometrdır. Yolun ilk 8,5 kilometr və 9-22-ci kilometr hissələrində torpaq işləri bitib, digər işlər isə davam etdirilir.
2023-cü ildə istifadəyə veriləcək Uzunluğu 70,4 kilometr olan Xudafərin-Qubadlı-Laçın avtomobil yolu I texniki dərəcəli, 4 hərəkət zolaqlıdır. Yolda Qubadlı-Laçın istiqamətində 45 km, Xanlıq istiqamətində 14 kilometr hissədə torpaq yatağının və körpülərin tikintisi işləri aparılır.
Şükürbəyli-Cəbrayıl-Hadrut avtomobil yolu da gələn il istifadəyə veriləcək. Yolun uzunluğu 39,7 kilometr olan birinci texniki dərəcəli yol 4 hərəkət zolaqlıdır.
Ağdam-Füzuli avtomobil yolunun uzunluğu isə 64,8 kilometrdir. I texniki dərəcəli, 4 hərəkət zolaqlı yolda torpaq işləri icra olunub.
Uzunluğu 81,6 kilometr olan Əhmədbəyli-Füzuli-Şuşa avtomobil yolunun tikinti 2024-cü ildə başa çatdırılacaq. I texniki dərəcəli, 6-4 hərəkət zolaqlı yolda layihə boyu torpaq yatağı inşa olunur. Eyni zamanda 8 körpünün, 6 tunelin və 5 alt keçidin tikintisi həyata keçirilir.
Tikintisi 2024-cü ildə başa çatdırılacaq Əhmədbəyli-Horadiz-Cəbrayıl-Zəngilan-Ağbənd yeni avtomobil yolunun uzunluğu 123,6 kilometrdir. Hazırda yol boyu torpaq yatağının tikintisi aparılır.
2025-ci ildə istifadəyə veriləcək Kəlbəcər-Laçın avtomobil yolunun uzunluğu isə 72,3 kilometrdir. I və II texniki dərəcəli, 2-3 hərəkət zolaqlı, 9,8 kilometrlik tunelli yolda mobilizasiya və torpaq işləri həyata keçirilir.
Toğanalı-Kəlbəcər-İstisu avtomobil yolunun çəkilməsi istiqamətində ciddi işlər görülür. Sözügedən yol Göygöl rayonunun Toğanalı kəndindən keçəcək. Prezident İlham Əliyevin müvafiq tapşırığına əsasən, bu yol Qarabağın inkişaf planı nəzərə alınaraq 2-3 hərəkət zolaqlı olmaqla I və II texniki dərəcəyə uyğun inşa olunur. Yolun 16-cı kilometrindən Murovdağ silsiləsi başlanır və yüksəklik 1900 metrdən Murovdağ zirvəsinədək 3260 metrə qədər artır. Ərazinin çətin relyefi və təhlükəsizlik məsələləri nəzərə alınaraq Murovdağ silsiləsinin altından 11,6 kilometrlik tunelin tikintisi məqsədəuyğun hesab edilib. Murovdağ tunelinin giriş və çıxışında üst yarı qazma işləri toplam 1857 m təşkil edir. Tunel 1-in çıxış portalında isə qazma işlərinə başlanılıb. İşlərin 2026-cı ildə başa çatdırılması nəzərdə tutulur.
İŞIQLI QARABAĞ
İşğaldan azad olunan kənd və şəhərlərin elektrik enerjisi ilə təchiz olunması istiqamətində də ciddi işlər görülür. Bölgənin Azərbaycanın ümumi enerji sisteminə qoşulması, dayanıqlı və fasiləsiz elektrik enerjisi ilə təchiz edilməsi üçün yeni elektrik stansiyaları və yarımstansiyalar tikilir. Bu stansiya və yarımstansiyalar işğaldan azad olunan ərazilərdə yerləşən hərbi obyektləri, yeni yaradılan sosial-iqtisadi infrastrukturu fasiləsiz və keyfiyyətli elektrik enerjisi ilə təmin edəcək.
Paralelel olraq işğaldan azad olunan ərazilərin proqrama uyğun qazlaşdırılması işi də uğurla həyata keçirilir. Proqram 4 mərhələdə icra olunur. Qazlaşdırmanın I mərhələsi Füzuli - Ağoğlan - Şuşa istiqamətini əhatə edəcək. II mərhələdə Ağdam rayonu qazlaşdırılacaq. III mərhələdə Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı və Laçın rayonlarına, IV mərhələdə isə Kəlbəcər rayonuna qaz çəkiləcək.
İşğaldan azad olunan ərazilərdə “Azərsu” ASC tərəfindən içməli su təchizatının yaxşılaşdırılması istiqamətinə də müvafiq işlər görülür. Ötən müddətdə 350-dək obyekt içməli su ilə təmin edilib. Su mənbələrindən uzaq və infrastrukturun mövcud olmadığı ərazilərin su təchizatı xüsusi sudaşıyan maşınlar vasitəsilə təmin olunub. Bu məqsədlə “Azərsu”nun nəqliyyat vasitələri əraziyə cəlb edilib. İşğaldan azad olunan ərazilərdə fəaliyyət göstərən xidmət sahələri üçün 6 pik-up tipli avtomobil, 18 ton tutumu olan 4 ədəd sudaşıyan maşın, 3 ekskavator və qəza-bərpa xidməti üçün 1 ədəd UAZ markalı nəqliyyat vasitəsi alınıb. Bu nəqliyyat vasitələri işğaldan azad olunan Şuşa, Ağdam, Kəlbəcər, Laçın, Qubadlı və Zəngilan rayonlarında, Hadrut qəsəbəsində xidməti istifadə üçün nəzərdə tutulub.
QARABAĞDA “YAŞIL ENERJİ” SİYASƏTİ
Millət vəkili Cavid Osmanov deyir ki, Vətən müharibəsində qazanılan qələbədən dərhal sonra Prezident İlham Əliyevin tapşırığına əsasən, işğaldan azad olunan ərazilərin yenidən qurulması və bərpasına başlanılıb:
“Prezident İlham Əliyev işğaldan azad edilən əraziləri “yaşıl zona” adlandırıb. Bölgədə külək, su və günəş enerji stansiyalarının qurulması nəzərdə tululur. Son illər ölkədə enerji gücləri yaradılıb, enerji infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi və modernləşdirilməsi istiqamətində önəmli işlər görülüb. İşğaldan azad olunan ərazilərdə “yaşıl enerji” siyasətinin elan edilməsi dövlətin bu sahəyə xüsusi diqqətinin bariz nümunəsidir. Bu ərazilərimizdə də elektrik stansiyaları, yarımstansiyalar, ötürücü stansiyalar yenidən qurulub. Bu gün də bu sahədə ciddi işlər görülür. Yaxın müddətdə alternativ enerji mənbələrinin istifadəsi üçün vacib şirkətlərin də sərmayə qoyacağı gözlənilir. Bununla da, həm külək, həm günəş enerjisindən istifadə edilərək, bu ərazilərin, buradakı infrastrukturların enerji ilə təminatı təşkil ediləcək. İşğaldan azad edilən şəhərlərdə, kəndlərdə müasir məktəb, bağça, poliklinika və elektron idarəetmə mərkəzləri inşa olunacaq, turizm infrastrukturu formalaşdırılacaq. Dövlət tətəfindən Qarabağda insanların rahat və firavan yaşaması üçün bütün lazımi şərait yaradılacaq”.
ABADLAŞAN QARABAĞ
Böyük Qayıdışın təmin edilməsi, 30 ilə yaxın müddətdə doğma yurd-yuvalarına qovuşmaq arzusu ilə yaşayan insanların tez bir zamanda işğaldan azad olunan ərazilərə köçürülməsi üçün hazırda burada genişmiqyaslı bərpa və infrastruktur quruculuğu işləri həyata keçirilir. Bu ərazilərdə yaşayış kompleksləri, xəstəxana, məktəb binaları və.s tikilir. Bu ilin fevralında Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyevanın iştirakı ilə Ağdamda yeni yaşayış kompleksinin təməli qoyulub. Ümumi sahəsi 1,55 hektar olan ərazidə ilkin mərhələdə 209 mənzildən ibarət 6 yaşayış binası inşa ediləcək. Mənzillərin ümumi yaşayış sahəsi 21 min 921 kvadratmetr olacaq. Kompleksin tikintisinin 2023-cü ilin dekabrında başa çatdırılması nəzərdə tutulub. Eləcə də növbəti mərhələdə 0,86 hektar ərazidə daha 4 yaşayış binasının inşası ilə bağlı layihələndirmə işləri həyata keçirilir. Sozügedən rayonda həmçinin müasir mehmanxana, Ağdam Mərkəzi Şəhər Xəstəxanası və 1 nömrəli məktəbın inşasına başlanılıb.
Prezident İlham Əliyevin müvafiq tapşırığına əsasında Qarabağın tacı Şuşa şəhərində də quruculuq işləri aparılır. Şəhərin müfəssəl hazırlanan baş planı əsasında tikiləcək yeni yaşayış kompleksinin təməlini qoyulub. Şuşa şəhərinin baş planı hazırlanarkən onun tarixi əzəmətinin qorunması əsas götürülüb. Mədəniyyət paytaxtında həyata keçirilən bütün layihələr tarixlə müasirliyin vəhdəti üzərində qurulacaq və tezliklə keçmişdə olduğu kimi, Şuşa dünyanın ən gözəl şəhərlərindən birinə çevriləcək. Təqdim olunan baş planda Şuşanın orta, yüksək və qarışıq sıxlıqlı olan yaşayış binalarının inşa edilməsi, şəhər mərkəzinin, yeni tikiləcək və qorunub saxlanılacaq tarixi binalar, abidələrin yerləri də öz əksini tapıb. Baş plan hazırlanarkən şəhərin relyefinə uyğun olaraq yaşıllıqları və landşaftı qoruyub saxlamaq, onu inkişaf etdirmək məqsədilə yaşıl dəhlizlərin inşası da nəzərdə tutulur.
Şuşada ümumi sahəsi 46.765 kvadratmetr olacaq yeni yaşayış massivi 6 məhəllədən ibarət olacaq. Məhəllələr üzrə əhali sayı 2020 nəfər nəzərdə tutulur. Beləliklə, yaşayış massivində 25 binanın olacağı planlaşdırılır. 1-ci məhəllədə 3, 4 və 5 mərtəbəli binalar da Şuşaya xas memarlıq üslubu ilə tikiləcək.
Şuşada 1 saylı ümumtəhsil məktəbinin də tikintisinə start verilib. Yeni 960 şagird yerlik tam orta məktəbin layihələndirilməsi və tikintisi məqsədilə Prezidentin ehtiyat fondundan Təhsil Nazirliyinə ilkin olaraq 3 milyon manat vəsait ayrılıb.
İşğaldan azad olunan Füzuli rayonunda da yenidənqurma, tikinti və quruculuq işləri sürətlə davam etdirilir. Bölgədə görülən işlər sırasında, qısa müddət ərzində Füzuli Beynəlxalq Hava Limanının tikilib istifadəyə verilib.
Füzuli Memorial Kompleksi və Füzuli şəhərinin təməli, rayonunun Dövlətyarlı kəndində “Ağıllı kənd” konsepsiyası əsasında yaradılacaq böyük yaşayış məntəqəsinin əsası qoyulub. Bu layihənin beş kəndi birləşdirməsi, ümumilikdə 750 evin tikintisinin nəzərdə tutulub ki, bu da Füzuli rayonunda birinci yaradılacaq yaşayış mərkəzi olduğunu göstərir. Füzulidə 50 minlik yeni şəhərin yaradılması nəzərdə tutulub. Şəhərdə yeni məhəllələr salınacaq və 4-5 mərtəbələi yaşayış binaların tikintisi aparılacaq. Bir sözlə şəhərə məxsus bütün infrastrukturlar formalaşdırılacaq.
Zəngilanın Ağalı kəndində də “Ağıllı kənd” in inşası davam edir. Birinci “Ağıllı kənd” pilot layihəsi Zəngilanın 1-ci, 2-ci, 3-cü Ağalı kəndlərini əhatə edir. Layihənin icrası, əsasən, 5 komponent üzrə aparılır: yaşayış, istehsal, sosial xidmətlər, “ağıllı kənd təsərrüfatı” və alternativ enerji sahələri. Ərazidə, ilk olaraq, tam izolyasiya olunan və innovativ tikinti materiallarından istifadə olunmaqla 200 fərdi evin tikintisinə başlanılıb.
Həmçinin işğaldan azad olunan digər ərazilərdə tikinti, quruculuq işləri davam etdirilir.
“QARABAĞDA BƏRPA-QURUCULUQ İŞLƏRİ ÇOX SÜRƏTLİ HƏYATA KEÇİRİLİR”
Millət vəkili Ceyhun Məmmədovun sözlərinə görə, torpaqlarımız düşmən tapdağından azad ediləndən sonra bu ərazilərdə qısa zaman ərzində çox böyük işlər görülüb. İşğaldan azad olunduqdan sonra qısa müddətdə bu ərazilər minalardan təmizlənib, elektrik və su təchizatı yüksək səviyyədə həyata keçirilib, dəmir və avtomobil yollarının çəkilişinə başlanılıb. Hazırda Qarabağda bərpa-quruculuq işləri çox sürətli həyata keçirilir:
“Mənfur ermənilər tərəfindən tamamilə dağıdılan Şuşa, Ağdam, Cəbrayıl, Zəngilan, Qubadlı, Füzuli, Laçın və Kəlbəcərdə infrastruktur yenidən qurulur. Bu ərazilərdə yeni yaşayış massivləri, müəssisələr, məktəblər, xəstəxanalar tikilir, avtomobil və dəmiryol xətlərinin çəkilişləri həyata keçirilir. Hesab edirəm ki, gözlənilən vaxtdan da tez insanların Şuşaya, Füzuliyə, Cəbrayıla, Kəlbəcər və Laçına köçürülməsi prosesinə başlanılacaq. Sürətli bərpa-quruculuq işləri bunu əminliklə söyləməyə imkan verir. İnsanlarımız həsrətində olduqları doğma yurdlarına köçəcək, bu yerlərdə həyat yenidən öz axarına qayıdacaq. Bu hisslər təsvir olunmazdır”.
“BÖYÜK QAYIDIŞI” SÜRƏTLƏNDİRƏN LAYİHƏLƏR
Millət vəkili Vüqar Bayramovun sözlərinə əsasən, işğaldan azad olunan ərazilərdə intensiv şəkildə həyata keçirilən bərpa və yenidənqurma işləri gələcəkdə sürətli məskunlaşmaya şərait yaradacaq:
“Azad edilən ərazilərdə infrastrukturun bərpası, yaşayış binalarının, məktəb, xəstəxana binalarının inşası, yollarla yanaşı, içməli su təchizatı və elektrik enerjisi təminatı istiqamətində görülən işlər “Böyük qayıdışı” sürətləndirən infrastruktur layihələrdir. Hesab edirəm ki, həyata keçirilən sürətli yenidənqurma işləri məcburi köçkünlərin daha qısa zamanda öz ata-baba yurdlarına qayıtmasını təmin edəcək”.
Qeyd: Məqalə Azərbaycan Respublikası Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə və müsabiqə şərtlərinə uyğun olaraq “işğaldan azad olunmuş ərazilərə “Böyük Qayıdış” mövzusunda hazırlanıb.
Sevinc
BakuPost