“Hər şey kontroldan çıxa bilər, səksənirəm” - Ramiz Həsənoğlu

Hardandır, nədəndir, ona qarşı sayğmın olduğunu bilirəm. “İşıqlı adam” ifadəsi var dilimizdə. Bax, ona da Tanrı həmən o işıqdan verib. Həm də ona görə böyük adamdır ki, uşaq kimidir. Elə bilirsiniz “işıqlı adam”, “uşaq kimi” ifadələri içərən kimliyə sahiblənərək Ramiz Həsənoğlu olmaq asandırmı. Heç bir dəyərə və mənəviyyata, çəkiyə sahib olmayanlar var ki, zəng edirsən telfonu üzünə qapadır. O isə kim olursa olsun, o gözəl səsilə ya cavab verər, ya da yazar. Lap çoxdandır könlümdən keçirdi Ramiz Həsənoğlu ilə söhbətləşim. Gəlib iş yerində görüşürük.

Söhbətimizi BakuPost oxucularına təqdim edirəm:

- Yox... Nə sualın var, ver...

- Buyurun. Suallarınızı cavablandırmağa hazıram...

- Sizcə, sənətkar danışmalıdırmı? Lap belə “Min bir gecə”dəki kimi oldu ha. Danışmasan, öləcəksən misali....biz harda danışmalıyıq?

- Siz gəlməmişdən qabaq belə bir söhbət oldu Afaq xanımla. (Bir yerdə işlədikləri jurnalist həmkarımız Avaq Vasifqızını nəzərdə tutur:-x.t.) O söhbətdən də çıxarış vermək istəyirəm. Məncə, yazan, quruluş verən, rəsm çəkən... adamın danışmağı o qədər də vacib deyil. Yəni bu adam yazırsa, quruluş verirsə, bəstələyirsə, bu adamın əsas sözü də, danışığı da ordadır. Yeri oldu olmadı, durub nələrisə bəyan eləmək mənlik deyil. Ancaq buna baxmayaraq, tutaq ki sən bir əsər hazırlayırsan, aktyorlarla, müəlliflə, bəstəkarla görüşürsən, təbii ki, orda bu mənada, əlbəttə, yeri gələndə danışıram.

- Bəli..

- Elə bir dövr gəldi ki, yaranan əsərlərə, sənət nümunələrinə qarşı qəribə bir nəzər yönəlməyə başladı. Hər şey sanki təftiş olundu, yenidən üzərinə qayıdılıb araşdırıldı, incələndi və s. Siz də çox əsərlər yaratmısınız. Öz əsələrinizə qayıdıb baxdığınızda nə düşünürsünüz, nəsə dəyişgənlik eləmək fikrinə düşmüsünüzmü?

- Düşünürəm ki, görülən işlərə qayıtmaq lazım deyil. Görülən iş səhvləriylə, uğurlarıyla sənin o dövrü, o düşüncəni əks eləyən bir şeydir, nəsnədir. Ona bir daha yenidən qayıtmağa ehtiyac varmı? Əgər ondan daha yaxşı bir şey eləmək istəyirsənsə, yeni bir şey elə. Amma qayıdıb onu təzədən işləmək... bəzi adamlar var ki, nə vaxtsa yazdığı şeirlərə, əsərlərə təzədən qayıdırlar. Buna bariz misal, mənim sevdiyim yazıçı İsa Muğanna öz əsərlərinə əl gəzdirirdi.

- Mən sənətdə dekonstruksiyanın əleyhinəyəm...ancaq hansısa işimi xatırlayıb düşünürsən ki, gərək bunu başqa cür edərdin. Bu kimi fikirlər də ağlıma gəlir. Bəzi şeyləri, məqamları bu yöndə düşünsəm də, ancaq heç bi real iş görmürəm.

- Mən belə düşünürəm, eyni mövzuya müxtəlif adamlar müraciət edə bilərlər. Bu, ayrı-ayrı dövrlərdə baş verəndə lap gözəl olur. Tutaq ki, dünyanın ən məhşur dram əsəri Şeksprin “Hamlet” əsəridir da. Görün, neçə yüz ildir bu əsərə teatr rejissorları, kino rejissorları müraciət edirlər, ama doymurlar. Bu mövzudan asılıdır. Elə mövzular var ki, ona dönə-dönə qayıtmaq lazımdır. Ancaq fərqli nəsillər vasitəsi ilə. Nə üçün maraqlıdır hər dəfə yeni bir versiyaya qulaq asmaq, dinləmək? Çünki nə vaxtsa əsərə yeni bir münasibət varsa, məsələn, Hamlet əsərində hansısa bir motiv rejissora daha önəmli görünürsə, bu artıq onun versiyasıdır. Biz artıq onun o versiyasına baxırıq. Məsələn, diqqəti yönəldir Hamletə yox, digər obrazlara, deyək, Ofelyaya. Sənətin müəyyən biclikləri var ki, onu xüsusi ilə kinoda eləmək mümkündür. Təbii, teatrda da eləmək olur. Bu mənada maraqlıdır. Çünki hər quruluş bir versiyadır.

- Siz olduqca qorxulu olan bir şeydən danışırsınız. Məni ən çox qorxudan bir şey ola bilər ki, artıq insan təmasda olduğu texnologiyaya o qədər önəm verə bilər, ona fəaliyyəti üçün bir növ imkan yarada bilər, sonda onun köləsinə dönər. Bu mövzuda filmlər də çəkilir. Hollivud da çəkir filan. Əlbəttə dediyiniz məsəllər məni qorxudur. Bu çox qorxudur məni. Bir vaxtlar ki, şahmatçılar elektron şahmatçılarla yarışa girəndə, mən onda başladım səksənməyə. Çünki bu qorxulu bir şeydir. Yəni bizim yaratdıqlarımız kontroldan çıxa bilər. O zaman, ümumiyyətlə, həyat məhv ola bilər.

- O ki qaldı sizin bayaq dediyiniz fillər, onların gül rəsmi çəkməsi...

- İnsan təbiətin şahıdır. İnsan beynindən o yana heç nə yoxdur. Ancaq insan bu bilgisayarlara və digər texnologiyalara qarşı azadlığı bir az da artırsalar, daha fəlakətli bir dönəmə qədəm basmalı olacağıq.

- Mənim qorxduğum şey süni intellektdir. Mən canlı intellektdən qorxmuram. Heyvanların intellektindən heç qorxmuram. Sadəcə olaraq onlarla təcrübə aparsalar, o vaxt narahat olaram.

- Ola bilsin bu barədə dəqiq bir şey danışmayım, nəsə dəqiq deməyim. Amma bizim qalaktikamızın, planetlərin və ulduzların sayı Qurani Kərimdəki ayələrin, surələrin sayı ilə eynidir. Mən bu faktla tanış olanda, sanki dondum. Burda söz bitir. Kommetariyaya ehtiyac qalmır. Bizi idarə edən bir qüvvə var. Biz hamımız o qüvvənin hüceyrələriyik.

- Mən belə bir şey oxuyanda qurudum. Qurudum sadəcə. Yadıma düşdü ki, Jak-iv Kusto vaxti ilə ona kimsə məsləhət görmüşdü ki, Quranla tanış olsun. Bilirsiniz ki, müsəlmanlığı qəbul eləmişdi. Nəyə görə. O Quranda oxuyub ki, bəs yer var, deyir “iki dəniz var ki suları bir - birinə qovuşmur”.

- Bəli... bəli..indi biz burada din söhbəti etmirik.

- Mən dünyanı idarə edən, buna qüvvə də demək olmaz ee, müəyyən bir qanunlar var, bax, biz o qanunların içindəyik. O qanunları kim yaradıb mən bilmirəm.

- Çox qəribədi, elə biləsən bizim Azərbaycan ədəbiyyatında, kinosunda sanki yarımçıq obraz məsələsi var. Yəni obrazlarımız həm kamil deyil, intellekt ola bilər, həm kamil deyil, həm də sanki tam bizi ifadə etmir. Bir bütövlük baxımından. Nəyə görə siz kamil insan obrazı ardınca getmədiniz. Nəyə görə peyğəmbəri elə siz çəkmiyəsiniz? Axı buna sizin kimi bir sənətkarın nəfəsi də, qüdrəti də çatar?

- Bilmirəm. Bəlkə də mən gəlib ona da çıxacam. Görülən işlər haqqında danışmaq əbəsdir. Onlar görülüb. Görüləcək işlər barədə danınşanda isə, sənin gördüyün bütün işlər, bioqrafiyan, düşüncə tərzin hamısı gəlib sonucda bir addımın atılmasına çıxaracaq. Ola bilsin mən bir az dağınıq danışıram. Adam istəyir bir yerə düşüncəsini cəmləsin. Siz başqa yerə keçirsiniz. Siz də xeyli budaqları silkələyirsiniz.

- Sənət çox aydın ola bilər da. Tutaq ki, aktyordur, materialdır, onun təcəssümüdür aktyorun ifasında filan. Ancaq o qədər motivlər var ki, eyni əsəri 3 rejissor götürsün, onların hər biri tamam başqa bir variantda ortaya əsər qoyacaqlar. Yəni sənət variantların üzərində qurulub. Hər kəs öz variantını gətirir, təqdim edir sənətə. Bu mənada əgər şəxsiyyətsə bu işi görən adam, mütləq onun işi diqqəti cəlb edəcək. Əgər şəxsiyyətsə, o motivlər onun içində onu tərpədirsə, deməli o maraqlı olacaq. Əks təqdirdə, bu sənət kimsəni cəlb etməyəcək. Yəni həm də o əsər qalmıyacaq.

- Xeyir, bu mənə uyğun deyil. Ancaq yarımçıq qalmış proyektlərim var. Məsələn, “Fatehlərin Divanı”. O, təxminən 50 serialdan ibarət bir şey olmalıydı. Orda bizim uzaq tariximizdənn gəlib Mİrcəfər Bağırovda dayanmalı idik. Belə düşünmüşdük. Orda Azərbaycanın deyil, həm də türk dünyasının o dönəmləri, tarixi, stuasiyaları müzakirə olunmalı idi, qismət olmadı. Sadəcə olaraq Azərbaycan teleməkanında yeni bir stuasiya yaranıb. Mənim də bura rəhbər gəlməyimə ola bilsin ki, bu mövzunu davam etdirməyyimə bir işıq yeri verəcək.( 2019-cu ildə "Azərbaycantelefilm" Yaradıcılıq Birliyinin direktoru təyin edilib:-x.t.) Çox ürəyimdən keçir ki, “Fatehlərin Divanı”nı davam eləyək. Ayrı planlarım da var. Haqverdiyevin gələn il 150 yaşı tamam olur. Mən də bir zamanlar onun yaradıcılığına mürtaciət edən biri kimi, “Ac hərflər”in quruluşçu rejisssoru kimi istərdim ki, ona yenidən qayıdam. Məncə, Haqverdiyev daha çox ədəbiyyatımızda, mədəniyyətimizdə daha dramatikdir. Zadəgan idi bu adam. Bu quruluşa xidmət etməyə başladı. Biri var C,Cabbarlı zadəgan deyildi. Xalqın içindən çıxmış bir adam idi. Bəlkə də sovet quruluşu gəlməsəydi, C.Cabbarlı türk dünyasının ən böyük türkçü şairi olardı. Olmadı. Ancaq oldu Azərbaycan sovet drtamaturgiyasının banilərindən biri və bu quruluşu vəsf edən bir sənət adımı. Haqverdiyev bir başqa cürdür. Sona kimi bu quruluşla heç barışmadı. Dolayı yolla öz əsərləri ilə, məsələn, “Ağa Məhəmməd Şah Qacarı” yazdı, “Kimdir Müqəssir”i yazdı, “Xortdanın cəhənnəm məktubalrı”nı yazdı. Mənim üçün onun yaradıcılığı yeni mərhələdə çox maraqlıdır.

- Hüseyn Cavid sizi düşündürübmü? (qəsdən verirəm bu sualı və ayrı aspektdə)

- (Gülür) Hüsüyn Cavid haqqında film çəkmişəm. “Topal Teymur”u qoymuşam.

- Mən bu barədə düşünməmişəm.

- “İblis” dünyada bu və ya digər interpertasiyada qoyulur da.

- Əlbəttə olar. Kino tək başın məsulu deyil e. Filimdə bir kopllektivin başı işləyir. Burda prodüserlər, ssenaristlər, rejissorlar, qurumlar, bunlar hamısı birgə olmalı və bunların hamısı öz işlərini görməlidirlər. Ümid edək ki, tənəzzül dövründən tez qurtarılsın, yeni dövrə girə bilək. Mən istərdim ki, o artıq baş versin. Olacaq olmayacaq, o artıq mənim istəyimdən asılı deyil.

- Məncə, onu hələ zaman göstərəcək. Həm də gənclərin boynuna çox şeyləri yükləmək lazım deyil. Onların həyat təcrübəsi düşüncə tərzi elə yerə gəlib çatmalıdır ki, onlar məsuliyyəti öz boyunlarına götürsünlər. Desinlər ki, mən bu işi görürəm və düşünərək görürəm. Ancaq hər sahədə kəmiyyətə işləyən, imitasiya edənlər olduqca çoxdur. Amma ciddi adamlar da var. Mən burda telefilmdə rastlaşıram. Biz 1993-cü ildən 96-cı ilə kimi hər ay gənclər arasında müsabiqələr keçirirdik. “Sabah Yaradıcılıq Birliyi”ni yaradanda xoş məqsədlə yaratmışdıq. Rəqabət lazım idi. Orda da xeyli gənc vardı istedadlı. Məncə, gənclərə inanmaq lazımdır. Ancaq inanmaqdan qabaq onları görmək lazımdır.

- Çalışırdım hər halda, çalışırdım görüm. İndi də çalışıram.

- Ola bilsin bəzi şeyləri adladım. Mən bir az özünə qarşı tələbkarlıq hissilə yaşayan birisiyəm. Özümü çox təftiş edir, tənqidi yanaşıram. Hər halda söhbət elədik.