Erməni miflərini dağıdan reallıq - İrəvan Bakının sülh planını qəbul etdi

İllərdir davam edən münaqişənin ardınca sülh prosesində Ermənistanın ilk dəfə bu qədər açıq şəkildə Azərbaycanın təklif etdiyi konsepsiyanı qəbul etməsi regionda dəyişən güc balansının göstəricisidir. Ermənistan rəhbərliyi anlayır ki, bundan sonra sülhə doğru atılan hər bir addım Azərbaycanın təqdim etdiyi hüquqi və siyasi çərçivə daxilində mümkün olacaq. Bu, Azərbaycanın illər boyu qurduğu sistemli və strateji diplomatiyanın real nəticəsidir.

Milli Məclisin deputatı Bəhruz Məhərrəmov Bakupost.az -a açıqlamasında bildirib ki, danışıqların formatı məhz Azərbaycan Prezidentinin milli maraqları ehtiva edən və beynəlxalq hüququn aliliyinə söykənən metodologiyasına əsaslanır:

"Azərbaycan və Ermənistan arasında normallaşma prosesində dialoqun və qarşılıqlı etimad mühitinin formalaşmasının daha effektiv formada həyata keçirilməsi üçün Azərbaycanın təklif etdiyi vasitəçisiz müzakirələrin Əbu-Dabidə davam etdirilməsi və Ermənistanın da bunu əvvəlki dövrlərdən fərqli olaraq səmərəli format kimi qəbul etməsi özlüyündə kifayət qədər müsbət meyillərdir. Məlumdur ki, Azərbaycan və Ermənistan arasında sülh sazişinin mətni razılaşdırıldıqdan sonra bu müqavilənin imzalanması üçün bəzi obyektiv reallıqların təmin olunması Bakı tərəfindən qəti şərt kimi irəli sürülür. Azərbaycan sülh müqaviləsinin formal normativ bazisə çevrilməməsi üçün Ermənistan konstitusiyasının ölkəmizə ərazi iddialarını ehtiva edən müddəalardan təmizlənməsini, habelə artıq uzun illərdir ki, heç bir funksiyaya malik olmayan və yalnız bölgədə artıq başa çatmış münaqişənin davamlılığına xidmət göstərmiş ATƏT-in Minsk qrupunun ləğvini tələb edir. Eyni zamanda biz Ermənistanın daha öncə kapitulyasiya aktı ilə üzərinə götürdüyü öhdəliklərə uyğun olaraq Azərbaycanın qərb rayonları ilə Naxçıvan arasında kommunikasiyaların - Zəngəzur dəhlizinin açılmasına regionda dayanıqlı sülhün və sabitliyin təməl şərtlərindən biri kimi baxırıq. Əbu-Dabidə Azərbaycan və Ermənistanın rəhbərlərinin nəticəyönlü dialoqun davam etdirilməsi barədə razılığa gəlməsi qeyd olunan istiqamətdə əməli razılıqların əldə olunma ehtimallarını daha da artırır.

Bu gün birmənalı şəkildə deyə bilərik ki, Azərbaycan və Ermənistan tarixin heç bir dövründə olmadığı qədər yekun sülhə yaxındır. Xüsusən Əbu-Dabidə keçirilən son müzakirələr fonunda tərəflərin dialoqa sadiqlik ifadə etməsi və ötən dövrdə əldə olunan müsbət meyillərin davam etdirilməsi iradəsinin göstərilməsi deyilənləri bir daha təsdiq edir. İndiki məqamda yeganə tələb İrəvanın mifik iddialardan əl çəkməsi, regionda yaranan reallıqları olduğu kimi qəbul etməsidir".

Görüşün mühüm məqamlarından biri də Zəngəzur dəhlizinin işə salınması ilə bağlı müzakirələrin aparılması olub. Bu məsələ Azərbaycanın təkcə daxili kommunikasiya imkanları deyil, həm də regiondakı geoiqtisadi mövqeyinin güclənməsi baxımından həyati əhəmiyyət daşıyır. Zəngəzur dəhlizi həm Azərbaycanla Naxçıvan arasında quru əlaqəsinin təmin olunması, həm də Türk dünyasını birləşdirən strateji yolun açılması baxımından xüsusi önəm daşıyır. Bu, Azərbaycanın regional güc mərkəzinə çevrilməsinin göstəricisi və eyni zamanda Ermənistanın regional təcriddən çıxması üçün şansıdır. İlham Əliyevin liderliyi bu prosesdə açıq və qətiyyətli şəkildə hiss olunur. Onun siyasi təcrübəsi, prinsipial mövqeyi və milli maraqlara söykənən qərarları Azərbaycanı həm müharibədə, həm də sülh prosesində qalib tərəfə çevirib. Məhz onun rəhbərliyi ilə Azərbaycan dövləti sülh danışıqlarında təşəbbüskar rolunu qoruyur.

Sabiq xarici işlər naziri Tofiq Zülfüqarov hesab edir ki, razılaşdırılmış məsələlər daha çoxdur:

"Həm Ermənistan tərəfdən, həm də bizim Xarici İşlər Nazirliyindən verilən açıqlamalar demək olar ki, bir-birinə oxşar şəkildə tərtib olunub. Bu da onu göstərir ki, açıqlanan mövzular, hətta mətn bu və ya digər şəkildə əvvəlcədən müzakirə olunub. Həmin müzakirələr əsasında biz oxşar mətnlər görmüşük. Bütün bunlar onu göstərir ki, digər mövzulara dair də geniş fikir mübadiləsi aparılıb və hansısa razılaşmalar istisna olunmur. Amma ümumi razılaşma mövzusu mövcuddursa, onun konkret müzakirəsi hələ də davam etməlidir. Məhz buna görə əminəm ki, razılaşdırılmış hansısa mövzular hələ də gizli saxlanılır. Çox müsbət haldır ki, bu görüşün ümumi əhval-ruhiyyəsi müsbətdir və beynəlxalq ictimaiyyətə konstruktiv mesajlar verir."

Politoloq Oktay Qasımovun fikrincə, Əbu-Dabi görüşündə diqqətçəkən məqam, tərəflərin 10 aylıq fasilədən sonra yenidən geniş heyətlə bir araya gəlməsidir:

"Hesab edirəm ki, burada ən vacib müzakirə mövzularından biri Zəngəzur dəhlizinin açılması məsələsi olub. Çünki sülh müqaviləsi üzrə razılıq əldə olunsa da, onun imzalanması ilə bağlı obyektiv səbəblər mövcuddur. Gedişatlar da məhz bundan qaynaqlanır. Bu da Ermənistan Konstitusiyasının dəyişdirilməsi məsələsidir. Eyni zamanda ATƏT-in Minsk qrupunun buraxılması ilə bağlı Azərbaycanın şərtlərinin hələ də tam yerinə yetirilmədiyini nəzərə alsaq, bu məsələnin bu il ərzində həllini tapması çətin görünür. Ancaq Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə bağlı prinsipial anlaşma əldə oluna bilər.

Həmçinin nəzərə alsaq ki, Amerika Birləşmiş Ştatları da həm Azərbaycanla Ermənistan arasında sülhün əldə olunmasında, həm də Zəngəzur dəhlizinin açılmasında maraqlıdır, böyük ehtimalla burada dəhlizin açılması və iş rejimi prinsipləri müzakirə olunub. Azərbaycan üçün isə çox vacibdir ki, əvvəldən razılaşdırılmış qaydada Azərbaycandan Naxçıvana yol təhlükəsiz və maneəsiz olsun. Amerikanın bir şirkəti dəhlizə nəzarət prosesində iştirak etmək istəyir. Şübhəsiz ki, burada daha çox Ermənistanın verəcəyi qərar önəmli olacaq. Amma görünən odur ki, Ermənistan Rusiyanın dəhlizə nəzarət etməsini istəmir və çox güman ki, ABŞ variantına üstünlük verə bilər. Yəni dəhlizin statusu məsələsinin Ermənistanın suverenliyi çərçivəsində olması Azərbaycanın etiraz etdiyi məsələ deyil. Sadəcə olaraq, bizim əsas tələbimiz maneəsiz və təhlükəsiz keçidin təmin olunmasıdır".

Politoloq hesab edir ki, görüş üçün Əbu-dabinin seçilməsi də kifayət qədər diqqətçəkicidir. Burada bir neçə səbəb var:

"Səbəblərdən biri odur ki, indiyə qədər ənənəvi vasitəçilərdən fərqli bir format təqdim olunur. Yəni indiyə qədər Moskva və Qərb formatları idi. 2023-cü ilin noyabrından etibarən isə ikitərəfli formatda görüşlər keçirilir və bu məkan artıq yeni bir mərhələ kimi simvolik məna daşıya bilər. Birləşmiş Ərəb Əmirliklərinin həm Azərbaycan, həm də Ermənistanla kifayət qədər yaxşı münasibətləri var və tərəflər bu ölkəyə etimad göstərirlər. Mümkün variantlardan biri də odur ki, Amerika Birləşmiş Ştatları görüşün Əbu-Dabidə keçirilməsində maraqlıdır. ABŞ istəyir ki, bölgədə tezliklə sülh müqaviləsi imzalansın, kommunikasiyalar açılsın və bu prosesdə Amerikanın iştirakı ön plana çıxarılsın. Hətta Donald Trampın da çox arzuladığı sülh üzrə Nobel mükafatı namizədliyi məsələsi gündəmə gəlsin".

10 iyul görüşü Cənubi Qafqaz üçün yeni mərhələnin başlanğıcı ola bilər. Hələ sülh müqaviləsi imzalanmasa da, prosesin Azərbaycanın iradəsinə uyğun inkişaf etməsi diplomatik zəfərin davam etdiyini göstərir. Sülh prosesindəki üstünlüyümüz isə təsadüf deyil. Bu, güclü ordunun, xalqın birliyinin və dövlət başçısının iradəsinin nəticəsidir.

QEYD: Məqalə Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə və müsabiqə şərtlərinə uyğun olaraq "İctimai və dövlət maraqlarının müdafiəsi" mövzusunda hazırlanıb.